Mashinalaridan foydalanish, texnik

il
 = G
tr
. 
Agar agregatga ta’sir etuvchi barcha kuch va momentlarni harakat 
tekisligiga proeksiyalasak, R
ur
tortish kuchi balansini hosil qilamiz:
il
x
j
f
ur
P
P
P
P
P
P






.
Barcha qarshiliklar yig‘indisini quyidagicha belgilaymiz: 






il
h
j
f
q
P
P
P
P
P
R

. 
R
ur
 

R
k
bo‘lganda (R
ur
- 

R
k
)
kuchlar farqi hisobiga agregat harakatlana 
boshlaydi. 
Demak, mexanikaning ikkinchi qonunidan foydalanib, quyidagi tenglamani 
yozish mumkin: 
a
q
ur
M
R
P
dt
d




, 
bunda 
dt
d

- agregatning tezlanishi, m/s
2
; M
a
- agregat massasi, kg; 
R
q
- qarshilik kuchi, N (kg.m/s
2
) Yuqoridagi tenglama agregatning harakat 
tenglamasi deb ataladi. 

---

32 
3.2-§.
Traktorning quvvat muvozanati 
 
Traktorning dvigateli issiqlik energiyasini mexanik energiyaga aylantiradi. 
Dvigatelning vaqt birligida bajargan ishi uning quvvati (N
e
) ni ifodalaydi. Bu 
quvvat dvigatelning samarali (effektiv) quvvati deyiladi. 
Samarali quvvat transmissiyadagi ishqalanish kuchlarini engishga (N
tr
), 
foydali ish bajarishga (N
il
), traktor va ishchi mashinaning salt harakatlanishiga 
(N
f
), ishlov berilayotgan maydonda qiyalikka ko‘tarilishga (N
α
), traktorning 
joyidan qo‘zg‘alishi va to‘xtashlarida paydo bo‘ladigan inersiya kuchlarini 
engishga (N
j
), havoning qarshiligini engishga (N
h
), sarflanadi. Bunga asosan 
traktorning quvvat balansini quyidagicha ifodalash mumkin: 
h
j
f
il
tr
e
N
N
N
N
N
N
N







. 
13 km/soat gacha tezlikda harakatlanib, ishlab chiqarish jarayonlarini 
bajarayotgan qishloq xo‘jaligi agregatlari uchun havoning qarshiligini engishga 
quvvat sarfi juda kam bo‘ladi, shuning uchun ekspluatatsion hisoblarda bunday 
quvvat sarfi e’tiborga olinmaydi. 
3.3-§.
 
Traktorni harakatlantiruvchi kuch chegaralari va uni 
 oshirish yo‘llari 
 
Agregatni harakatlantiruvchi kuch tuproq turiga va traktorning konstruktiv 
o‘lchamlariga bog‘liq. 
Tuproqlar traktor g‘ildiraklarining tuproq bilan ilashish koeffitsienti (

) 
bilan tavsiflanadi. Tuproqlar ilashish koeffitsienti

= 0,2…0,3 yumshoq, 

= 
0,3…0,5 o‘rtacha va 

= 0,6…0,9 bo‘lgan qattiq tuproqlarga ajraladi [12]. 
Traktorning etakchi g‘ildiraklaridagi R
ur
urinma tortish kuchi uning 
konstruktiv o‘lchamlariga: N
e
quvvatiga, i
tr
transmissiyaning uzatish soniga, 

tr

---

33 
transmissiyaning foydali ish koeffitsientiga, 
н
д
n
dvigatelning aylanish chastotasiga 
va etakchi g‘ildirak r
k
radiusiga bog‘liq. 
Barcha tuproqlarda ma’lum rusumli traktor o‘zgarmas urinma tortish 
kuchiga ega bo‘ladi, bu kuch faqat harakat tezligiga va traktorning uzatmasiga 
bog‘liq ravishda o‘zgarishi mumkin. 
Traktorni xarakkatlantiruvchi kuch chegaralari 6-rasmda keltirilgan. Agar 
biz grafikda ordinatalar o‘qi bo‘ylab ta’sir etuvchi kuchlarni, absissalar o‘qi 
bo‘ylab ilashish koeffitsienti ko‘rsatilgan tuproq turini yozsak, u holda F
il
ilashish 
kuchi, R
ur
, urinma kuch, R
f
 va R

kuchlari to‘g‘ri chiziqlar bilan ifodalanadi. 
1-ilashish kuchi etarli bo‘lmagan joy: R