Машқлар тўплами Педагогика олий ўқув юртларининг бошланғич таълим методикаси, дефектология, мактабгача тарбия ҳамда

61-машқ. Абдулла Қаҳҳорнинг «Санъаткор» ҳикоясидан олинган парчани ўқинг, персонаж нутқида йўл қўйилган лексик, грамматик, орфографик хатоларни аниқланг.
...Санъаткор ўзича бўғилиб: ... Ўзи билмайди-ю, менга ўргатганига куяман! Артист культурний одам, гапни адабий қилиб айтади — «бўлса, бўлмаса» дейди. Пожарний «гугуртни ерга ташламанг» деди, режиссёримиз эса «гугуртнинг ерга ташламанг» деди. Қандай чиройлик! Пожарними, пожарнингми? Шошма, нима учун пожарни? Пожарни, албатта! (А.Қ.)


62-машқ. Берилган текстни ўқинг. Персонажлар нутқида учраган дефектларни аниқланг ва бундай нуқсонлар қандай шароитда, қайтарзда рўй берганини изоҳланг.

Хорда Мухановнинг қўлини қисди, майин кулимсираб, чучук тилда гапира бошлади: «Шиздек тажгибали штгатек билан танисганимдан хугшандман, генегал, Андижонда шиз ҳақда кўп эситганмиз...». — Кичикиб қоламанми, деб қўққан эдим, — деди нафаси тиқилиб Ирина. — Жаноби Монштлов, Ишак шизнинг больсевикли ҳийлашига исониб қолисингиздан қўқан эди.. Муханов Ишак сўзини эшитиши билан хахолаб кулиб юборди.. Монстров билан Ирина унга ҳайрон бўлиб қараб қўйишди., «Қайси эшак ҳақида гап кетганини билолмай доғдаман?» Хорда қип-қизариб кетди. Монстров мийиғида кулди: «Ирочка “с” ҳарфини яхши талаффуз этолмайди. Гап Андижон эсерларининг раҳбари Исаак Абрамович Ганишевский ҳақида боряпти». — “Заҳални мен топиб келяман, — деди Ирина чучук тили билан — аптекалалда танисим бол”. — Баракалла, Ирочка. Шу бугуноқ аптекалардан ҳамма стрихнинни, маргумушни, цианистий калийни кўтара олиш керак. (С. Калмиков.)

63-машқ. Гапларни ўқинг, болалар нутқида учраган камчиликларни аниқланг. Бу камчиликлар қайси фонемаларни нотўғри талаффуз қилиш натижасида рўй берганини тушунтиринг.


1. Улар ўзларининг кечагина «нинни» бўлганликларини унутиб: «Апа, нинни, манда нинни! Сандамас — манда!» — дейиша ... чуғур-чуғур қилишарди. Умри: «Сизлардаям «нинни» тилиб белийми?» — деса, улар: «йўқ, бизда топтов, бизда топтов!» — деб чувурлашди. (Ҳ. Н.) 2. Ўшанда энди тили чиқа бошлаган боладан отини сўрасалар, «Умми» деган. Шу-шу Умри бўлиб кетган. (Ҳ. Н.) 3. “Дада, - қувониб, мақтаниб деди Юлдуз, — мана кўйлагимни қаранг, енгги. Аттасдан. Аям тикиб берди”. (О.) 4. «Хўжайинжон»нинг нури дийдалари Қиёмхоновга жуда ўрганиб қолишганди. Уни кўрди дегунча «амақим телдила», — деб бўйнига осилишарди. (Э. Носиров.) 5. — Вой-воей.. Манавини қаранглар-а. Худди қўғирчоққа ўхшайди-я. — Қуйчоқмас, — деди ўйинчи қиз аразлаб. — Қуйчоғим уйда. (Ш. Тошматов.) 6. — Дийиктий ая! Эй, дийиктий ая! Саодатхон ўгирил ди. 4-5 ёшлар чамасидаги бир қиз... югуриб келарди. (С. З.) 7. — Буни ким берди, қизим? — Битта тиши. Ҳуятда, — қизча қўли билан орқа томонни кўрсатди. (С. З.) 8. — Мулла амати, дўхтий чақийиб бейинг. — Тили чучук қора бола пиллапоя устида турарди. (Мирм.) 9. Сочи жингалак қўй кўз Ольга: «Дадам мени яхши кўяди, дадам қуғуйчоқ апелади, тойчаям апелади, этада...» — деб жавраб отасининг оёғи остида ўралашар эди. (М. Г.) — Татта бўладими? — Бўлади. Жуда катта бўлади. — Тағин этамиз, дада. Ўзим ушаб туяман. — Хўп, ўғлим, тағин экамиз. Ўзинг ушлаб турасан.. — Дада, бу ҳам манити, о? — Саники Аҳмаджон, ҳаммаси саники! (Й. Шамшаров.)

64-машқ. Жуфт-жуфт қилиб берилган сўзларнинг товуш таркибига эътибор берган ҳолда уларнинг маъноларини изоҳланг.

Ёғду – ёғди, курд – курк, насаб – насиб, ниҳон – ниҳол, жоди – жоду, сўқа – сўта, мажоз – мижоз, олча – олчи, жуда – жудо, малай – малак, рух – руҳ, орден – ордер, йирик – йириқ, совун – совут, жужун – жужуқ, оқим – оқин, муртад – муртак, соп – соф, тобла –табло, нуфуз – нуфус, оғу – оҳу, янга – янги, бурж – бурч, сохта – сўхта.