Materiallar
— --------- — c o s 2 6 = nX t
Download 78.98 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 7,5/5 8/5 9,5\6 I0\6,3 11\7 12.5\8 14\9 16,10 18/11 70 75
— --------- — c o s 2 6 = nX t s in # s in # bu yerda d - tekisliklar orasidagi masofa. Uzil kesil 2 d sin в = nX (a) boMadi. Mana shu - Breg shartining matematik ifodasi hisoblanadi. Bu rent gen nurlarning biror tekislikdan qaytishi, tushayotgan nur m a’lum Q bur- chagi ostida boMib, yuqoridagi nisbat saqlangan holdagina yuz berishini bildiradi. n soni qaytish tartibi deb ataladi. Endi rentgen nurini tekshirilayotgan namuna sirtidan qaytish sxemasi bilan tanishamiz. Sirtga tik ravishda tushayotgan tutam diametri l,5-2m m boMgan yuzachani egallaydi (15.27-rasm). Bu yuzachada, tajribalarning ko‘rsatishicha, katta miqdorda yoritilgan kristallchalar orasida Breg sharti- ga mos keladigan kristallar ham b o ‘ladi. Bunda nur kristallardan qaytadi. Qaytgan nurlar konus shaklida sirt hosil qilib, ch o ‘qqidagi burchagi 360° - 46? ga teng boMadi. Agar ularning yoMiga fotoplyonka q o ‘yilsa, unda radi usi h ga teng boMgan (15.27-rasm) aylana tasviri paydo boMadi. t g ( \ 80° - 26) = - t g 2 6 = (b) ekanligi k o ‘rin ib -tu rib d i. Bu yerda a - plyonkadan m etall sirtig ach a boMgan m asofa. / 7 va a oMchab olinadi, bular orqali Q burchak topila di. A gar (a) ifodaga qaytadigan boMsak, toMqin uzunligi X va qaytish tartibi n maMum boMsa, kristall tekisliklari orasidagi m asofa d ni topish mumkin. Bu oMchamni kuchlantirilmagan kristall oMchami d 0 bilan taqqos- lanadi. Shu yoM bilan kristallning qaytaruvchi sirtiga tik y o ‘nalgan uza- yishni aniqlasa boMadi. 15.27-rasm. Amalda aytilt^.i ishlarni bajarish ancha qiyin. OMchov ishlarini bajarish- da katta aniqlik talab etiladi, chunki d va d„ m iqdorlar bir-biriga yaqin miq- dorlardir. Ularning farqi yanada kichik son boMadi. Plyonkadan namunagacha boMgan a masofani oMchash ham ancha qi- yinchilik tu g ‘diradi. Bu masofa aslida 50 mm lar atrofida boMadi va uni chizgMchda oMchash yaxshi natija bermaydi, chunki m ikrongacha boMgan katta aniqlik talab etiladi. Mikrometrga o ‘xshagan boshqa aniqroq oMchov asbobidan ham foydalanib boMmaydi. Chunki kassetadagi plyonka oMchov asbobi ta’sirida qirilishi yoki egilishi mumkin. Shunga k o ‘ra oMchangan a masofasi haqiqiy masofadan biroz farq qilishi mumkin. Shuni ham e ’tiborga olish kerakki, kunduzgi sharoitda ishlaganda plyonka oddiy yorugMikni o ‘tkazmaydigan qora qog‘oz bilan o ‘raladi, biroq bu qog‘oz rentgen nur larini bemalol o ‘tkazadi. Q og‘oz m a’lum qalinlikka ega, o ‘lchash jarayoni- da buni ham hisobga olish zarur. Tajriba jarayonida ro‘y beradigan qiyinchiliklar quyidagi tartibda bar taraf etiladi. Tekshirilayotgan nuqtada metall sirti tozalanadi, kislota surtila- di. Keyin tozalangan sirtga (odatda elektrolit yo'Mi bilan) boshqa biror me- tallning kristallari qoplanadi. P o‘lat konstruksiyalami tekshirishda bunday maqsadlar uchun ko‘pincha oltin ishlatiladi. Suratga olganda plyonkada temir kristallaridan va oltin kristallaridan qaytgan rentgen nurlari chiziqlari hosil boMadi. Oltin kristallari elektrolit yoMi bilan qoplanganligi sababli, ular kuch- lanmaydi va oltinning kristall panjarasidagi atomlari orasidagi masofasini m a’lum deb qabul qilsa boMadi. Bu esa Breg sharti (a) dan oltin uchun в burchagini aniqlash imkonini beradi. Agar ishlangan plyonkadan oltin chi ziqlari orasidagi 2h masofa oMchab olinsa, u holda (b) ifodadan yuqori dara- jadagi aniqlikda izlanayotgan a masofani aniqlash mumkin. Shunday qilib, mazkur masofa plyonkadagi chiziqlami oMchash yoMi bilan bilvosita aniqla nadi. Ammo bu ishlar ham ba’zi qiyinchiliklardan holi emas. Eng a w a l shuni aytish kerak-ki, tekshirilayotgan namunaning yoritil- gan yuzachasidagi qaytgan kristallar soni 10-20 martalab o ‘lchanadi. Plyon- kada esa uzluksiz qoramtir chiziqlar emas, balki radiusi h ga teng bo‘lgan aylana bo‘ylab joylashgan, har xil miqdorda yoritilgan yigirmaga yaqin nuq talar paydo b o ‘ladi. Natijaning o ‘rtacha qiymatiga ega boMish uchun, surat- ga olish paytida plyonka rentgen nuri o ‘qi atrofida aylantiriladi. Bunda plyon- kada uzluksiz ravishda yoritilgan chiziqlar vujudga keladi. Plyonka ingich ka tasm acha ko ‘rinishida olinadi, chunki yoritilgan chiziqni diam etrini oMchash uchun toMiq tasma boMishi shart emas. 15.28 rasmda aks kame- rasi deb atalgan, m otor yordam ida aylantiriladigan kasseta ko ‘rsati!gan. 15.29-rasmda plyonkadan olingan fotosurat-rentgenogramma tasvirlangan. Unda temir va oltinning chiziq izlari ko'rinib turibdi. Chiziqlar ikkilangan, chunki yuqorida aytganimizdek, kobalt nurlanganda uning dubleti (ikkinchi nusxasi) hosil boMadi. Yorqinroq chiziqning toMqin uzunligi A = 1,7853A, xirarogMniki esa A = 1,7892A ga teng. Tabiiyki rentgenogrammadan olina- digan oMchovlar yorqinroq chiziqdan olinadi. Rentgenogrammaning chiziqlari aniq tiniq ko‘rinishga ega emas, shuning uchun asosiy xatoliklar ana shu chiziqlami oMchash jarayonida kelib chiqadi. Agar oMchash uchun mikrofotometr deb nomlanuvchi asbobdan foydalanilsa, oMchov natijalari aniq boMadi. Bunda chiziqning qoraygan joylarini aniq oMchash mumkin, buni oddiy ko‘zda bajarish ancha qiyin, albatta. OMchash jarayonida plyonkaga qayta ishlov berishda uning kirishishini hisobga oluvchi tuzatishlar amalga oshiriladi. Buning uchun kassetada na- Rentgen nuri zorat tirqishlari qoldiriladi, buning natijasida rentgenogrammaning yonida ikki o ‘tkir tishning tasviri paydo boMadi (15.29-rasm). Tishlar orasidagi masofani plyonkada va kassetada oMchash va taqqoslash yoMi bilan yoM qo'yilgan xatolikni tuzatish mumkin. Murakkab kuchlanish holatida bosh kuchlanish va bosh o ‘qlarni aniq lash uchun birgina rengenogramma kamlik qiladi. Chindan ham, yuqoridagi usul bo‘yicha, tik o ‘qqa yaqin yo‘nalishda, nisbiy uzayish aniqlanadi xolos, binobarin, Ц Ikki kuchlanish va burchakni aniqlash uchun q o ‘shimcha ravishda yana ikkita oMchov olish talab etiladi. Bu oMchovlar tekshirilayotgan sirtni nor mal bo‘yicha emas, balki burchak ostida (masalan, 45° burchak ostida) yori- tish yoMi bilan amalga oshiriladi (15.30-rasm). Shunday qilib, bosh o ‘q va bosh kuchlanishlami aniqlash masalasi prinsipial jihatdan hal etsa boMadigan masalaga aylanadi. Rentgen usuli qoldiq kuchlanishlami aniqlashda boshqa usullarga nis batan katta afzalliklarga ega boMishiga qaramasdan, amaliyotda keng tar- qalm agan. Buning sababi, qoM laniladigan asboblarnin g q o ‘pol!igi va oMchovlar tahlilining murakkabligidir. Ayni chog‘da rentgen usulining aniqlik darajasi ham nisbatan yuqori emas, nega deganda, plyonkadan oMchovlar olinayotgan paytning o ‘zida ba’zi xatoliklarga yoM qo‘yiladi. Va nihoyat, rentgen usuli undan foydalanishni qiyinlashtiradigan yana bir o ‘ziga xos jihatga ega. U ham boMsa shundan iboratki, rentgen nurlarining qaytarishi kristall panjara tekisliklariga nisbatan tanlash xususiyatiga ega boMganligi sababli, kristallning elastik anizotropligi masalasi paydo boMadi. Tekshiri layotgan obyekt umuman izotrop, uning ba’zi kristallarigina anizotrop, kuch lanishlami hisoblashda bu ham e’tiborga olinishi zarur, chunki qaytgan nurlar plyonkaga istalgan tekislikdan kelib tushm ay, faqatgina kristalografik yo ‘nalishi mos boMgan tekislikdagina yetib keladi. Shuning uchun kuchla nishlami hisoblashda, umuman aytganda, elastik doimiylar E va M ning o ‘rtacha qiymatlaridan emas, balki kristallaming tegishli tekisliklariga xos boMgan qiymatlaridan foydalanish maqsadga muvofiq. Aytilgan qiyinchi- liklami bartaraf etishga doir bir qancha ishlar qilingan, ammo bu masalani uzil-kesil hal qilingan deb aytib boMmaydi. Kuchlanishlami aniqlashning rentgen usuli hali ancha takomillashishga muhtoj. Lok qoplash usuli shundan iboratki, bunda tekshirilayotgan konstruksi yaga yupqa qatlamda lok surtiladi. Lok quriganda metalga zich yopishgan yupqa plyonka hosil boMadi. Lokning tarkibi shunday tanlanadiki, plyonka- ning cho‘zilishdagi uzayishi metalining elastik uzayishi chegarasida boMsin. Sinalayotgan obyekt yuklanganida kuchlanishlar katta boMgan zonada lok qoplam ada mayda yoriqlar hosil boMadi. Tajribalarning ko'rsatishicha, yoriqlarning y o ‘nalishi cho'zilish o ‘qiga tik boMadi. Izotrop material uchun bu cho‘zilishdagi bosh kuchlanishlar y o ‘nalishiga mos keladi. Shaffof lokda bu yoriqlar k o'zga yaxshi tashlana- di va bosh 0 ‘qlaming yo ‘nalishi osongina aniqlanadi. Tanlangan lokning uzilish chogMdagi uzayishi tonirovka (sozlash) payitida tekis namunani ten zom etr yordamida mexanik sinash orqali aniqlanadi. Siqilish zonasidagi bosh kuchlanishlar ju d a oddiy yoM bilan aniqlanadi. Konstruksiyaga kuch qo ‘yiladi va kuchlangan sirt loklanadi. Konstruksiya yukdan bo‘shatilganda siqilish zonasida yoriqlar paydo boMadi. Lokning oddiy va qulay tarkibi sifatida 100 g nok essensiyasiga 50 g kanifol va 5 g selluloid qo‘shib tayyorlangan eritmani tavsiya etsa boMadi. Uzilish uzunligi turlicha boMgan loklar oilasini tayyorlash uchun jud a k o ‘p retseptlar mavjud. Lok qoplash usuli kuchlanishlami aniqlashda mustaqil usul sifatida emas, balki yordamchi-taxmin qiluvchi usul sifatida ahamiyatlidir. Chunki bu usul yordam ida oddiy vositalardan foydalanib, kerakli zonalarda bosh o ‘qlar y o ‘nalishini va hosil boMayotan kuchlanishlarning taxm iniy qiym atlarini osongina aniqlash mumkin. Oldindan o ‘tkazilgan bu kabi sinovlardan so‘ng kuchlanish holatlarini bexato aniqlash uchun qarshilik datchiklarini maqsadga muvofiq ravishda joylashtirish imkoniyatlari paydo boMadi. Xulosa Biz m azkur bobda konstruksiya elementlarida hosil boMadigan defor m atsiya va kuchlanish holatlarini eksperimental usullar orqali aniqlashni o ‘rgandik. Eksperimental usullaming bir qancha turlarini ko‘rib oMdik. Bu usullar kelajakda bino va inshoot konstruksiyalari texnik holatiga baho be- rishda asqotadi. P r o k a t p r o f i l l a r n i n g s o r t a m e n t l a r i Y o n la ri t e n g m a s b u r c h a k l i k l a r ( G O S T 8 5 1 0 - 5 7 ) S h a r t li b e l g i l a r V - p o l k a b a l a n d l i g i b - p o l k a k e n g lig i d - p o l k a q a l i n l i g i r - p o l k a y o n i r a d i u s i i - i n e r s i y a r a d i u s i x 0, b , y 0 - o g 'i r l i k m a r k a z i m a s o f a l a r i Profil nomeri OMchamlari Kesim yuzi, A O g'ir- ligi (kg/m) 0 ‘c larning spravka miqdorlari V b d R R x-x У-У X|-X| У 1 -У 1 u-u h ix Jy >y h i Y„ Jyi min X„ Ju min iu min 0 ‘qning qiyalik burchagi tg a Mm sm 2 kG sm4 sm sm4 sm sm4 sm sm4 sm sm4 sm 2.5\ 1.6 25 16 3 3,5 1,2 1,16 0,91 0.70 0.78 0,22 0,44 1,56 0,86 0,43 0.42 0,13 0,34 0,392 3,2\2 32 20 3 3,5 1.2 1,49 1,94 1.17 1,52 1.52 1.93 1,01 1,00 0,46 0,57 0,55 0,54 3.26 4,38 1.08 1,12 0.83 1.12 0.4 0,53 0,28 0,35 0,43 0,43 0,382 0,374 4 4\2,5 40 25 3 4,0 1.3 1.89 2,47 1,48 1,94 3.08 3,93 1,27 1.26 0,93 1,18 0.70 0,69 6,37 8,53 1.32 1.37 1.58 2,15 0,59 0.63 0,56 0,71 0,54 0,54 0.385 0,381 4 4.5\2.8 45 28 3 5 1,7 2,14 2.80 1,68 2,20 4,41 5,68 1,43 1,42 1,32 1,69 0.79 0,78 9,02 12,1 1,47 1.51 2,20 2,98 0,64. 0,68 0,79 1,02 0,61 0,60 0,382 0,379 4 5\3,2 50 32 3 5,5 1.8 2,42 3,17 1.90 2,49 6.17 7.98 1,60 1,59 1,99 2,56 0,91 0,90 12,4 16.6 1.60 1,65 3,26 4,42 0,72 0,76 1,18 1,52 0,70 0,69 0,403 0,401 4 5,6\3,6 56 36 3.5 6.0 2,0 3.16 3,58 2.48 2.81 10,1 11.4 1,79 1.78 3.30 3,70 1.02 1,02 20.3 23,2 1,80 1.82 5.43 6.25 0,82 084 1.95 2,19 0,79 0.78 0,407 0,406 4 6,3\4,0 63 40 5 7,0 2.3 4,41 4,04 3,46 3,17 13,8 16,3 1,77 2,01 4,48 5.16 1.01 1,13 29.2 33,0 1,86 2,03 7.91 8.51 0,88 0,91 2,66 3.07 0.78 0,87 0,404 0,397 4 7/4,5 7,5/5 8/5 9,5\6 I0\6,3 11\7 12.5\8 14\9 16,10 18/11 70 75 80 90 100 110 125 140 160 180 45 50 50 56 63 70 80 90 100 110 4,5 7,5 5.5 10 6,5 7 8 10 12 8 10 9 10 12 14 10 12 10 10 11 12 13 14 2,5 2,7 2,7 3,3 3.3 3,7 4,3 47 5.07 5.59 6,11 7,25 9,47 6.36 7.55 7,86 8.54 11,18 9.59 11.1 12.6 15,5 11,4 12.3 13.9 14.1 16 19.7 23.4 18 22.2 22.9 25.3 30 34.7 28.3 33.7 3.91 4.63 6.03 3.98 4.39 4.97 5.69 7,43 4.99 5.92 6.17 6.70 8,77 7,53 8.709, 8712,1 8.98 9.64 10.9 11,12, 5 15.5 18.3 14.1 17.5 18 19.8 23.6 27.3 22.2 26.4 19.9 23.3 29.6 25.3 27.8 34.8 40.9 52.4 41.6 49.0 65.3 70.6 90.9 98,311 3 127 154 142 152 172 227 256 312 365 364 444 606 667 784 897 952 1123 2,00 1,99 1,96 2.23 2.23 2,39 2,38 2,35 2,56 2,55 2,88 2,88 2,85 3,2 3,19 3,18 3.15 3,53 3,52 3.51 4,01 4 3.98 395 4,49 4,47 5.15 5.13 5,11 5.08 5.8 5.77 6,26 7.28 9,15 8,25 9.05 12.5 14.6 18.5 12.7 14.8 19,7 21,2 26,1 30.6 35.0 39.2 47.1 45.6 48.7 54.6 73.7 83,0 100 117 120 146 186 204 239 272 276 324 1,12 1.11 1,09 1.28 1.27 1,43 1,42 1.40 1.41 1.40 1.58 1.58 1.56 1.79 1,78 1.77 1.75 2 1,99 1.98 2.29 2.28 2,26 2,24 2.58 2.56 285 2.84 2.82 2.82 3,12 3,1 41,4 49.9 66,9 51 56.7 69.7 83.9 112 84,6 102 132 145 194 198 232 266 333 286 309 353 452 518 649 781 727 911 1221 1359 1634 1910 1933 2324 2,08 2.12 2.20 2.25 2.28 2.39 2,44 2,52 ~2IT 2,65 2.92 2,95 3.04 3,23 3,28 3.32 3.40 3,55 3.57 3,61 4,01 4.05 4,14 4.22 4,49 4.58 5,19 5.23 5.32 5.40 5.88 5,97 10,8 13.1 17,9 13.6 15.2 20.8 25.2 34.2 20.8 25.2 32.2 35.2 47.8 49.9 58.7 67,6 85.8 74.3 80.3 92.3 119 137 173 210 194 245 300 335 405 477 444 537 0,95 0,99 1.07 1.03 1.05 1.17 1,21 1.29 1,13 1.17 1.26 1.28 1.36 1.42 1.45 1,50 1.58 1.58 1.6 1,64 1.8 1,84 1,92 2 2.03 2,12 2.23 2.28 2.36 2.43 2.44 2,52 3.72 4.36 5.58 4.88 5,34 7,24 8,48 10.9 7.58 8.88 11,8 12.7 16.3 18,2 20.8 23.4 28.3 26.9 28,8 32.3 43.4 48,8 59.3 65.5 70.3 85.5 110 121 142 162 165 194 0,86 0.86 0.85 0.98 0.98 1.09 1.08 1.07 1.09 1.08 1.22 1.22 1.21 1,38 1,37 1,36 1,35 1.53 1.53 1.52 1,76 1,75 1,74 1,72 1.98 1,96 2,2 2,19 2,18 2,16 2,42 2.40 14 34,7 27,3 897 5,08 272 2,82 1910 5,40 477 2,43 162 2,16 0,385 18/11 180 110 10 14 47 28,3 22,2 952 5,8 276 3,12 1933 5,88 444 2,44 165 2,4? 0,375 12 33,7 26,4 1123 5,77 324 3,1 2324 5,97 537 2,52 194 2,40 0,374 20/12,5 200 125 11 14 4,7 34,9 27,4 1449 6,45 446 3,58 2920 6,5 718 2,79 264 2,75 0,392 12 37,9 29,7 1568 6,43 482 3,57 3189 6,54 786 2,83 285 2,74 0,392 14 43,9 34,4 1801 6,41 551 3,54 3726 6,62 922 2,91 327 2,73 0,390 16 49,8 39,1 2026 6,38 617 3,52 4264 6,71 1061 2,99 367 ? 11 0,988 25\16 250 160 12 18 6 48,3 37,8 3147 8,07 1032 4,62 6212 7,97 1634 3,53 604 3,54 0,410 16 63,6 49,9 4091 8,02 1333 4,58 8308 8.14 2200 3,69 781 3,50 0,408 18 71,1 55,8 4545 7,99 1475 4,56 9358 8,23 2487 3,77 866 3,49 0,407 20 78,5 61,7 4987 7,97 1613 4,53 10410 8,31 2776 3,85 949 3,48 0,405 u> 40 to Y onlari teng b u rc h a k lik la r (G O ST 8508-57) OMchamlari Profil- ning yuzi, A OgMrligi (kg/m ) 0 ‘qlar u chu n Profillar R x- X xo-xo Уо-Уо X|-X| Zo b d r lx •x 1x0 ixO lyo •yo Ixl M m S m 2 Kg Sm 4 Sm Sm 4 Sm Sm 4 Sm Sm 4 Sm 2 20 3 4 3.5 1,2 1,13 1,46 0,89 1,15 0,40 0,50 0,59 0,58 0,63 0,78 0,75 0,73 0,17 0,22 0,39 0,38 0,81 1,09 0,60 0,64 2,5 25 3 4 3,5 1,2 1,43 1,86 1,12 1,46 0,81 1,03 0,75 0,74 1,29 1,62 0,95 0,93 0,34 0,44 0,49 0,48 1,57 2,11 0,73 0,76 2,8 28 3 4 1,3 1,62 1,27 1,16 0,85 1,84 1,07 0,48 0,55 2,20 0,80 3,2 32 3 4 4,5 1,5 1,86 2,43 1,46 1,91 1,77 2,26 0,97 0,96 2,80 3,58 1,23 1,21 0,74 0,94 0,63 0,62 3,26 4,39 0,89 0,94 3,6 36 3 4 4,5 1,5 2,10 2,75 1,65 2,16 2,56 3,29 1,10 1,09 4,06 5,21 1,39 1,38 1,06 1,36 0,71 0,70 4,64 6,24 0,99 1,04 4 40 3 4 5 1,7 2,35 3,08 1,85 2,42 3,55 4,58 1,23 1,22 5,63 7,26 1,55 1,53 1,47 1,90 0,79 0,78 6,35 8,53 1,09 U 3 4,5 45 3 4 5 5 1,7 2,65 3,48 4,29 2,08 2,73 3,37 5,13 6,63 8,03 1,39 1,38 1,37 8,13 10,5 12,7 1,75 1,74 1,72 2,12 2,74 3,33 0,89 0,89 0,88 9,04 12,1 15,3 1,21 1,26 1,30 5 50 4 5 5,5 1,8 3,89 4,80 3,05 3,77 9,21 11,2 1.54 1,53 14,6 17,8 1,94 1,92 3,80 4.63 0,99 0,98 16.6 20,9 1,38 1,42 3,5 3,86 3,03 11,6 1,73 18,4 2,18 4,80 1,12 20,3 1,50 5,6 56 4 6 2 4,38 3,44 13,1 1,73 20.8 2,18 5,41 1,11 23,3 1,52 5 5,41 4,25 16,0 1,72 25,4 2,16 6,59 1,10 29,2 1,57 4 4,96 3,90 18,9 1,95 29,9 2,45 7,81 1,25 33,1 1,69 6,3 63 5 7 2,3 6,13 4,81 23,1 1,94 36,6 2,44 9,52 1,25 41,5 1,74 6 7,28 5,72 27,1 1,93 42,9 2,43 11,2 1,24 50,9 1,78 4,5 6,20 4,87 29,0 2,16 46,0 2,72 12,0 1,39 51,0 1,88 6,86 5,38 31,9 2,16 50.7 2,72 13,2 1,39 56,7 1,90 7 Download 78.98 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling