Materialshunoslik indd

2.2 - rasm. Hajmi markazlashgan kub elementar yacheykaning 
ta’sviri: a – qattiq sferalardan tashkil topgan yakka yacheyka; 
b – yakka yacheykaning kristall panjaradagi modeli; d – juda ko‘p 
atomlardan tashkil topgan kristall hajmi
.
4
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 
7th ed.p.cm/ ­ Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, 
Inc.­ 2014, 56­bet.
d
b
a

---

22
2.3-rasm. yoqlari markazlashgan kub elementar 
katakchaning tasviri: 
a – qattiq sferalardan tashkil topgan yakka katakcha; 
b – yakka katakchaning kristall panjaradagi modeli; 
d – juda ko‘p atomlardan tashkil topgan kristall hajmi
5
.
2.4-rasm. Geksoganal zich panjara katakchaning sxematik
 (a) va hajmi (b)
6
.
5
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 
7th ed.p.cm/ ­ Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, 
Inc.­ 2014. 53­bet
6
Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 
7th ed.p.cm/ ­ Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, 
Inc.­ 2014. 57­bet
(d)

---

23
Amorf jismlar fazoda betartib joylashgan: smola, shisha parafin.
Amorf jismlar qizdirilganida yumshaydi, qovushqoq bo‘lib qoladi, 
keyinchalik suyuq holatga o‘tadi. Sovutilganda jarayon teskari tartib­
da o‘tadi. Barcha amorf jismlar 
izotrop хususiyatga ega, ya’ni atom-
larning joylashish yo‘nalishlarining hammasida bir хil хususiyatga 
ega. Kristall panjarali jismlarning barchasi 
anizotrop хususiyatli, 
ya’ni barcha yo‘nalishlarga хususiyatlari har хil. 
Ba’zi metallar(temir, kobalt, qalay, magniy, titan) 
polimorfizm 
(allotropiya) hodisasiga ega, ya’ni har хil sharoitda har хil strukturaga 
ega. Bu hodisa metallar allotropiyasi deyiladi. 
Allotropik o‘zgarish jarayonida issiqlik ajralib chiqadi yoki yu-
tiladi. Bir metallni har хil alpotrolik formalari mavjud alfavit bilan 
belgilanadi. Masalan, temir: 
α
Fe
bu harorat
C
t
0
911
<
- HMK
−
<
<
C
t
C
0
0
1392
911
YOMK 
γ
Fe
−
−
<
<
C
t
0
1539
1392
HMK. 
β
Fe
−
β
Fe
– bu yuqori haroratli Fe
2 α
Bosim o‘zgarishi bilan allotropik o‘zgarish sodir bo‘lishi mum-
kin. Bunga uglerod misol bo‘ladi: past haroratda grafit hosil bo‘ladi; 
yuqori haroratda – olmos.
Polimorfizm hodisasini ishlatib termik ishlash yordamida qotish-
malarni mustahkamlash va bo‘shatish mumkin.