Materialshunoslik indd
Download 6.82 Mb. Pdf ko'rish
|
Materialshunoslik
|
5.3. Toblash va bo‘shatish
Toblash. Toblashdan maqsad materiallarining mustahkamligini oshirishdir. Toblashning boshqa sof termik ishlov berishdan asosiy farqi uni katta tezlik bilan sovitilishidadir. Toblash harorati Fe–Fe 3 C holat diagrammasiga muvofiq aniqlanadi. Toblash harorati buyumning butun ko‘ndalang kesimi bo‘yicha bir xil bo‘lishi uchun ko‘p vaqt ketsa, austenitning o‘sib ketish xavfi bor. Buyumni pechda ma’lum haroratda tutib turish vaqti uning shakliga, pechga joylash usuliga va turiga bog‘liq. Xomakilarni yuqori haroratli pechda qizdirganda uglerod kuyadi. Natijada buyumning yuzasida uglerod miqdori kamayadi. Buning oldini olish maqsadida ish muhiti nazorat qilib turiladigan pechlar qo‘llaniladi. Toblash muhitini to‘g‘ri tanlash muhim ahamiyatga ega. Austenitning izotermik parchalanish diagrammasidan ma’lumki, tob lash uchun kerakli bo‘lgan eng kichik sovitish tezligi egri chiziqqa urinma bo‘lmog‘i kerak. Lekin sovitish tezligini martensitga parcha- 72 lanish chegarasida sekinlatishi zarur, shunda buyumda yuzaga keladi- gan ichki termik kuchlanishlar mumkin qadar kamayadi. Sovitish muhiti sifatida suv, mineral moylar, tuz eritmalari ishlati- ladi. Uglerodli po‘latlarni toblashda suv, yuqori legirlangan po‘latlarni toblashda esa mineral moylar ishlatiladi. Agar xomakining ko‘ndalang kesimi katta va shakli murakkab bo‘lmasa, to‘xtovsiz bir muhitda sovitish mumkin (5.1-rasm, 1-egri chiziq). Yuqori uglerodli po‘latlarni toblashda sovitish uchun ikki muhit- dan foydalaniladi. Buning uchun po‘lat austenitning barqarorligi eng kichik davrdan o‘tguncha suv bilan sovitiladi, so‘ngra martensitga parchalanish haroratidan 80–100 °C yuqori haroratda moyda sekin sovitiladi (5.1rasm, 2egri chiziq). Agar asbobning tuzilishi murakkab va hajmi katta bo‘lsa, pog‘o nali toblash qo‘llaniladi (5.1rasm, 3egri chiziq). Bunda asbob suyuq muhitda martensitga parchalanishdan yuqori roq haroratda ushlab turiladi, so‘ngra havoda sovitiladi. Shunday qilinganda martensitga parchalanishdan oldin harorat butun hajm bo‘yicha bir xil bo‘ladi. Ko‘p hollarda o‘rtacha uglerodli po‘latlardan tayyorlanadigan kon- struksiyalarning murakkab qismlari izotermik haroratda toblanadi. Bunda po‘lat beynitgacha tez sovitiladi. Beynit parchalanib bo‘lgach, sovitish davom etiriladi (5.1rasm, 4egri chiziq). Natijada po‘lat strukturasida parchalanmay qolgan austenit paydo bo‘ladi. Bunday toblangan po‘latlarda plastiklik va qattiqlikning yaxshi mutanosibligi yuzaga keladi. Mashinasozlik amaliyotida o‘z-o‘zidan bo‘shatish imkonini bera- digan toblash usullari mavjud. Buning uchun qizdirilgan buyumning bir qismigina sovitiladi. Sovitilmagan qismning issiqligi hisobiga sovitilgan qism bo‘shatish haroratigacha qiziydi. Natijada bo‘shatish jarayoni o‘zo‘zidan yuz beradi. Bunday toblash usulida turli qismlari har xil qattiqlikka ega bo‘lgan buyumlar olinadi. Toblash natijasida erishiladigan eng katta qattiqlik po‘latning Download 6.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|