Mavzu : Mahsulot turlari bo’yicha tannarx tahlili. Reja. Kirish

31
bilan bog’liq shartnoma bulsa korxona subpudratchilarni jalb qilishi

mumkin. Subpudratchining hamma bajargan ishining tannarxi

shartnomaning tug’ri xarajati sifatida qaralib shartnoma hisobiga olib

boriladi.

Ko’plab pudratchilar uz xarajatlarini alohida shartnomalar buyicha

taqsimlamaydilar, chunki ular odatda tug’ri xarajatlarga nisbatan muhim

hisoblanmaydi. Lekin, alohida hollarda shartnoma buyicha egri

xarajatlar alohida shartnomalar urtasida korxona uchun belgilangan usul

buyicha taqsimlanishi mumkin.

Har bir shartnomaning qiymati ijrochi va mijoz urtasida kelishib olinadi

va u shartnoma qiymati hisoblanadi. Agar shartnomalar yirik buladigan

bulsa, pudratchi mijozdan bajargan ish hajmi va shartnoma qiymatiga

mos ravishda oraliq tulovlarni olishi mumkin.

Ushbu hollarda shartnomaning bajarilgan ishi buyicha buyurtmachining

eksperti xulosa beradi, unda shartnomaning jami qiymatidan bir qismi

aniqlanadi va u ijrochiga bajargan ish hajmiga muvofiq ravishda

tulanishi mumkin. Ijrochi uz navbatida buyurtmachiga oraliq tulov

summasi uchun schet faktura beradi.

Shartnomaning bajarilish davrida ijrochi odatda ekspert xulosasida

kursatilgan qiymatning bir qismini oladi. Buyurtmachi ishlab qoladigan

qolgan summa ijrochiga shartnomani bajarilishi bilan va deffektlarni

tuzatishi bilan (agar ular bulsa) tulab beradi.

Tannarxni jarayonli kalkulyasiya qilishda xarajatlar tahlili va baholanishi. Ishlab chiqarish xarajatlarning jarayonli kalkulyasiyasi bu sanoatda ommabop mahsulot ishlab chiqaruvchi, lekin jarayon doimo

32
takrorlanadigan operasiyalarga bulingan, ya’ni uzoq vaqt davomida

ommabop mahsulot bir nechta qayta ishlaщ bosqichidan utadigan ishlab

chiqarishda mahsulot ishlab chiqarish tannarxini hisoblash metodi.

Ularga ximik, neftni qayta ishlash, tekstil, lak-buyoq, tegirmon, rezina

texnik metallurgiya, shisha, tog’, sement sanoati korxonalari kiradi.

Jarayonli metod nosanoat sohasida ham qullaniladi, masalan, pochta

xatlarini saralashda, uz-uziga xizmat qilish kafelarida va boshqalar.

Jarayonli metodda mahsulot bir jarayondan boshqa jarayonga tuliq

tayyor bulmaguncha utaveradi. Tayyorlash jarayoni bilan birgalikda

ishlab chiqarish xarajatlarini yig’ilishi jarayoni ham olib boriladi. Har

bir texnologik jarayon uchun tug’ri va egri xarajatlar aniqlanishi zarur.

Xarajatlar xuddi kalkulyasiyaning namunaviy metodidagiday aniqlanadi.

Hamma material xom ashyo mehnat haqqi uchun tug’ri xarajatlar,

shunigdek, ishlab chiqarishning qushimcha xarajatlar hisobga olinadi.

Namunaviy metodda egri hisoblangan xarajatlarni katta qismi jarayonli

metodda tug’ri xarajat hisoblanadi. Masalan, ishlab chiqarish jarayonini

nazorati uchun sarflar, jarayondagi uskunalar amortizasiyasi va

boshqalar.

Jarayonli metodning namunaviydan farqi xarajatlar hisobi obyektining

tanlanishidadir. Birlik mahsulotning tannarxini aniqlanishi ikkala

metodda ham hisoblash yuli bilan aniqlanadi, ya’ni ishlab chiqarishni

jami tannarxini ushbu davrda ishlab chiqarilgan mag’sulotlar soniga

bulish yuli bilan asosiy farq maxrajning kattaligida. Namunaviy metodda

u kichik (masalan, bitta qadaqlovchi mashina), jarayonli metodda esa katta (masalan, ming metr, birlik, kub, galon va h.k.).