Mavzu №1. Qora metallurgiyaning asosiy tushunchalari. Po‘lat ishlab chiqarish

Mavzu №4. Shixtaning metallashgan qismi.
Po‘lat ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan materiallarni odatda metall tarkibli ( metalloshixta, metal qotishmalar ) qo‘shimcha ( flyus ) va oksidlovchilarga ajratiladi. Metalloshixta sifatida birinchi suyuq yoki qattiq holdagi cho‘yan. Ikkinchi po‘lat yoki ayrim hollarda cho‘yan lomlari. Uchinchi Fe rudasidan tog‘ridan to‘g‘ri tiklash orqali olinganmaxsulod. To‘rtinchi ferrospolovlar.

Metallik shixta tarkibini asosiy qismini cho‘yan va po‘lat lomlari tashkil etadi. 1 t po‘lat ishlab chiqarish uchun 1,1 tonna metal shixta sarf bo‘ladi. Uning 90% ini cho‘yan va lomlar tashkil etdi. Domna ishlab chiqarish sanoatining rivojlanishi hisobiga cho‘yaning tannarxi tusib bormoqda. Hozirgi kunda domna pechidan olingan 1 tonna maxsulot (Fe hisobida ) maxsulot ruda tarkibida to‘ridan to‘g‘ri tiklash orqali olingan 1 tonna (Fe hisobida) maxsulotdan arzon turadi.

Po‘lat ishlab chiqarishda sarf bo‘ladigan cho‘yan lomlarning nisbati bir necha omillarga bog‘liq. Bular jarayon turi, zavodni joylashgan o‘rni va homashyo bazasidan uzoqligi mamlakatni metallashganligi va uskunalarni amartizatsiyalanish mudatti va boshqalar.

MDH davlatlarida po‘lat ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan metal tarkibli shixtaning o‘rtacha nisbati 55% cho‘yandan 45% i lomlardan tashkil topgan bo‘ladi. Biroq ishlab chiqish jarayoniga bog‘liq holda bu ko‘rsatkich turlicha bo‘lishi mumkin. Masalan. Elektrametallurgiya shixtasining tarkibida 5% cho‘yan bo‘lib qolgan qismi lom maxsus boshqa agregatlarda tayyorlangan maxsulotlardan iborat bo‘ladi. Marton jarayoni shixtasi tarkibida 55% cho‘yan bo‘lsa, konventorlash jarayonida 75-85% suyuq cho‘yan bo‘ladi va qolgani lomlardan iborat.

Agar zavod tarkibida domna eritish va po‘lat ishlab chiqarish sexlari mavjud bo‘lsa unda po‘lat ishlab chiqarish sexiga cho‘yan suyuq holatda keladi. SHixta sifatida suyuq cho‘yandan foydalanish sizilarli darajada yoqilg‘i sarfini hamda eritish vaqtini kamayishiga olib keladi. Domna eritish sexlarida cho‘yan maxsus cho‘yan tashuvchi kovushlarda olib kelinib mikselga quyiladi. Bu erda cho‘yaning harorati tarkibi meyorlashtiriladi. Miksel bo‘limidagi malum miqdordagi suyuq cho‘yan zahirasi po‘lat quyish sexini bir meyorda ishlashini taminlaydi.

Po‘lat quyishda foydalaniladigan cho‘yan eritish usuli va kimyoviy tarkibiga qarab bir nechta turlarga bo‘linadi.Masalan:Koksli marten cho‘yani M1 va M2 yuqori sifatli yog‘och ko‘mirli cho‘yan PVD1 va PVD2 va boshqalar.Ishlab chiqariladigan cho‘yanlar tarkibi GOST talablariga qatian mos bo‘lishi kerak.

Masalan: M1 markali cho‘yan tarkibida 0.76-0.25 % gacha kremniy bo‘lsa M2 markali cho‘yanda 0.75 % gacha kremniy bo‘ladi.Tarkibidagi marganes miqdoriga qarab cho‘yanlar guruhlarga bo‘linadi.

1. 
   1.01 % gacha marganesli
   
2. 
   1.02 % dan 1.75 % gacha marganesli va boshqalar.
   

Tarkibidagi fosforlarga qarab sinflarga ajratamiz.

1. 0.15 gacha

2. 0.30 va boshqalar

Tarkibidagi S miqdoriga qarab quyidagi kategoriyalarga ajratiladi:

1. 
   003 % gacha
   
2. 
   005 % gacha
   
3. 
   007 % gacha
   

Yuqori sifatli cho‘yanlar tarkibida bu ko‘rsatkich 0015 % dan 0020 % gacha bo‘ladi.