Mavzu: atmosfera havosini mexanik va filtrlash usullar bilan changdan tozalash

a) Forsunka usulida ishlab chiqarilgan qurumli gazlarni rekuperatsiya 
qilish sxemasi: 1 -elektro filtr; 2-gaztortgich; 3-siklo n la r; 4 -
ventilatorning pnevmotransporteri.
 

---

5 
 
 
b) Natriyni 
fosfat quritish 
jarayonida 
hosil 
bo‘lgan 
changni 
rekuperatsiyalash sxemasi: 1-puflagichli quritgich; 2 -batareyali 
siklonlar; 3 -gaz tortgich (nasos); 4 -tekis skrubber; 5-nasos;
6 -sovitgich eritma uchun idish; 6 -turbokalsiatr. 
 
 
 
d) Karbamid ishlab chiqarishda tarkibida gaz holatida ammiak, chang 
holatida karbamid bilan aralashma gazni rekuperatsiya qilish sxemasi. 1-
ko‘pikli qurilm a; 2-ventilyator; 3-kondensat uchun idish; 4-oraliq idish; 5-
nasos; 6-yutuvchi suyuqlik uchun idish. 
 
2.2-rasm. Korxonalarda hosil bo‘lgan qurumli
gazlarni rekuperatsiya qilish. 
 
Changni qaytadan ishlab chiqarishga berishni tashkil qilish. Ushbu usul eng 
keng qo'llaniladi va yuqori samarali usul bo‘lib, korxonada chiqindisiz texnologik 
jarayonni hosil qilish imkonini beradi (2.2-d-rasm). 
Bir korxonada hosil b o ‘lgan changni ikkinchi korxonada xomashyo sifatida 
foydalanish yo‘li bilan rekuperatsiya qilish. Bu usul asosan kimyo korxonalarida 

---

6 
hosil bo'lgan changni rekuperatsiya qilish uchun qo‘llan iladi. Masalan: H
2
SO
4
ishlab chiqarish jarayonida hosil bo‘lgan chang tarkibida S
2
0
3
bor bo'lgan gazni 
batareyali siklonlar va elektrofiltrlar yordamida ushlab qolib maxsus ishlov 
berilgandan so‘ng shaxtalarda, cho‘yan eritish uchun ishlatiladi. Ushbu 
olinayotgan H
2
SO
4
quyidagi tarkibda olinadi: 40-60% Fe, 1-2 % S, 0.33 - 0.42 % 
Сu, 0.42 - 1.3 % Zn, 0.32 - 0.58 % Sn , 1 0 - 20 g /t nodir metallar. 
Qurilish maqsadida changdan foydalanish. Ushbu usul juda keng tarqalgan 
bo'lib, quyidagicha amalga oshiriladi: 
1) qurilish materiallari ishlab chiqarishda (tsement ishlab chiqarishda tutib 
olingan sement changni xomashyo sifatida ishlatiladi); 
2) qurilish materiallari ishlab chiqarish jarayonida ishlab olingan changdan 
mayda dispers to‘ldirgich sifatid a foydalanish mumkin (asfalt qotishmalari, 
izolatsion materiallar, kleyli massalar olish vah .k .). 
Qishloq xo‘jaligida foydalanish. Ba’zi sanoat changlari tarkibida o‘simliklar 
uchun yaxshi ozuqa vazifasini o‘tay oladigan elementlar bo’ladi. Shuning uchun, 
qishloq xo‘jaligida o‘g‘it sifatida ishlatiladi. Masalan: sement ishlab chiqarishda 
hosil bo‘lgan chang tarkibida 15% CaO, 22% P
2
O
5
, mavjud. Chang tarkibidagi 
foydali komponentlarni ajratib olish uchun qayta ishlash. Turli metallurgiya 
korxonalarida ajralib chiqadigan changlar tarkibida qimmatbaho metallaming 
kukunlari bo‘lishi mumkin. Ularni ajratib olishda flotidorlardan foydalaniladi, 
bunda rangli qimmatbaho metallar ajratib olinadi. Changni ba’zi fizik-kimyoviy 
xususiyatlaridan foydalanish jarayonlarida ishlatish. Ba’zi changlar suspenziyaga 
solinganda cho‘kmani suvsizlantirish xususiyatiga ega.  
Nazоrat savоllari. 
1. Gaz yuvuvchi qurilmalarning afzalligi va kamchiliklari nimadan ibоrat? 
2. Gaz yuvuvchi qurilmalar qanday sinflarga bo’linadi? 
3. Еngli filtrning tuzilishini tushuntiring. 
4. Elеktrоfiltrlarning ishlash printsipini tushuntiring. 
5. Gaz tоzalaydigan qurilmalarning samaradоrligi qanday aniqlanadi? 
6. Suyuqlik sоchib bеruvchi qurilmani tuzilishi va ishlash prinsipini ayting. 
7. Nasadkali skrubеrlar qanday gazlarni tоzalashda tishlatiladi? 
8. Markazdan qоchama skurubеrlarni ishlash printsipini va tuzilishini ayting.