Мавзу: болалар боғчасида тасвирий фаолият машғулотларини ташкил этиш ва уюштириш

Катта гурухда табиий материал ва қоғоздан қуриш–ясашга ўргатишнинг метод ва усуллари. Болаларга қоғоз ва бошқа материалдан нарса ясашга ўргатишда тарбиячи нарсаларни кетма-кет кўрсатиш, тайёр намунани кўзатиш, болалар билимини текшириш учун саволлар бериш, бажариш усулини кўрсатишдан кенг фойдаланади. Методни танлаш ва уни амалда қўллаш ўргатишнинг вазифасига боғлик. Цилиндрдан нарса ясашга тарбиячи цилиндрни қандай ясашни тушунтрмайди, чунки бу шакл болаларга таниш. Бу ўйинчоқ қандай қисмлардан қилинган? Чизиқчани қандай қилиб цилиндрга айлантириш мумкин? каби шунга ўхшаш саволлар берилади. Бундай саволлар болаларга иш фаолиятини қандай боришини эслатади, қисмларни бирма-бир бирлаштириш кераклигини тушунтиради. Бошқа машғулотда тарбиячи тайёр намунани кузатиб бўлгач, квадрат қоғозни иккига буклаш, доирани тенг иккига буклашга таклиф этади. Болалар кема ҳосил қилиш учун, нима қилиш кераклигини айтиб берадилар. Агар улар жавоб беришда қийналсалар ёки нотўғри жавоб берсалар, тарбиячи тўғрилаб айтиб беради. Болалар диққатини янги ясаладиган нарсага қаратиш учун тарбиячи машғулотга 1-2 кун қолганда қўл ишлари бурчагида намуналар кўргазмасини ташкил қилади. Масалан: кичик композициялар ташкил қилади, цилиндрдан 2 хил фигура-тулки ва қуён, 2 айикча, ёки турли ўйинчоқлар намойиш қилади. Тарбиячи бу ўйинчоқларни кўрсатмаётганда болалар диққатини уларни бир-бирига қандай бирлаштирилганлигига қаратади. Машғулотда тарбиячи баъзан янги усулни индивидуал тарзда кўрсатиб беради. Болалар паралондан доирача ҳосил қилишни ўрганганларидан сўнг тарбиячи ҳамма болаларга доирачани сим билан бирлаштиришни кўрсатади. Болалар ўз ишларини бажараётганларида тарбиячи қийналган болаларга ёрдам беради. Тарбиячи машғулот пайтида болаларга аввалдан бу ўйинчоқлар, нарсаларни нима учун ясашларини, нима учун кераклигини айтиб ўтади (ўйин учун, кичкинтойларга совға учун арчани безатиш учун ва хоказо). Қуриш ясаш машғулотларини тарбиячи турли қурилиш материаллардан фойдаланилган ҳолда олиб бориши лозим.
Тайёрлов гурухда табиий материал ва қоғоздан қуриш–ясашга ўргатишнинг вазифалари. Машғулотда болалар қоғоз билан ишлаш кўникма ва малакасини эгаллаб борадилар: қоғознинг турли томонларига буклаш, диогонал бўйлаб бўлиш, тайёр андазани буклаш шаблон бўйича деталларни қирқиш. Тайёрлов гурухда болалар турли нарсалар ясайдилар-ўйинчоклар. Картон ёрдамида ўйинчоқлар тайёрланади (петрушка балалайка билан, қўлини қимирлаётган қуён…) каробкадан, картон ва қоғоздан (автомашина, юк крани, трактор, уй) қуриш мумкин. Қоғоз картон, табиий материалдан (илдиз, таёкча ва бошқа лар) сувда ўйналадиган ўйинчоқлар, (кемача, баржа) қуриш мумкин. Тарбиячи бу ўйинчоқларни нима учун қўлланилишини болаларга ўргатади. Табиий материаллардан нарса ясаш машғулотида тарбиячи болаларга шох-шабба, шишка, уруғлардан фойдаланиб, бу фигураларнинг алохида қисмларини турли усулда бирлаштиришни (клей, сим, гугурт чўпи, пластилин билан ва…) ўргатади. Болалар турли шаклларни одам, хайвонларни, қуш, балиқ, капалакларни, арчани уруғи, ёнғоқ постидан, ўз ўйлаганлари бўйича, тарбиячининг топшириғи бўйича ясайдилар. Болаларга яна шохлар, илдизларни таниш бўлган эртак қахрамонларига ўхшаганларини топишни ҳам ўргатиб борилади. Бу фаолият орқали болаларни фантазия, тасаввурларини ривожланиб боради.
Қоғозни чизилган чизиқ бўйлаб буклаш, андаза бўйича ишлаш малакаси мебел ясаш машғулотида шаклланиб, мустахкамланади. Намунани кузатгач болалар ундан нима ясаш мумкинлигини аниқлайдилар. Бир стол атрофида ўтирган болалар, ишни бўлиб олиб (бир бола, диван, бошқаси кресло ва хоказо). Стол стулнинг оёқларини баландлигини аниқлайди. Худди шу мавзу бўйича яна бир машғулот ўтказилади, бунда болалар ўзлари андаза қилиб, уни тўғри буклаб турли мебеллар ясайдилар. Бундан ташқари улар линейка билан чизиқ чизиш, ўзунлик, энини ўлчашни ҳам ўрганади. Тарбиячи фақат чизғич билан қандай ишлашни кўрсатиб беради, колган кисмини болалар мустақил бажарадилар. Машғулот бошланишидан олдин болалар бир-бирлари билан нима ясашларини гаплашиб оладилар ва керакли материалларни ўз столларига жойлайдилар. Бундай машғулотлар болаларни қўл мускулларини ривожлантириб қолмай, балки уларни хотира, фикрлаш, ижодларини ишдан олдин планлаштириш қобилиятларини ҳам ўстиради. Айтайлик, янги йил байрамига болалар машғулотда арча ўйинчоқларини ясайдилар. Болалар намунани ўзлари танлаб, материалларни тайёрлаб, мустақил бажарадилар. Бу машғулотда болалар аппликация машғулотида олган билимларини қўллайдилар: қоғозни кўп буклаб бир хил типли фигураларни қирқадилар. Тайёрлов гурухда тарбиячи болаларни олдинги гурухларда олган билимларини, малакаларини мустахкамлайди. Болалар ўз ўйлаганлари бўйича мавзу танлаб, керакли материалларни танлаб, ишни нимадан бошлаш, унинг қисмларини қандай бирлаштиришни мустақил бажара оладилар. Тарбиячининг ёрдами билан болалар автомашина, картондан ҳаракатланувчи ўйинчоқлар (қуён, матрёшка, айиқ ва хоказо) ни асосий қисмга майда қисмларни ип билан бирлаштирадилар. Тарбиячи янги материални тушунтираётганда унинг қисмларини бирлаштиришга болалар диққатини қаратади, мавзуга икки машғулот ажратилади. Биринчисида болалар қуёнча ва айиқни қирқадилар, бошқа машғулотда ҳайвонларни, қўғирчоқларни қирқадилар. Табиий материалдан нарса ясаш машғулоти кўпинча ёзда ва кузда олиб борилади. Машғулотга бир неча кун қолганда тарбиячи мавзу номини айтиб, мавзуга оид материалларни йиғишни илтимос қилади. Машғулот давомида болалар қандай қилиб қисмларни бир-бирига бирлаштираётганликларини кузатиб борилади. Бир стол атрофида ўтирган болалар бирга фикрлашиб, композиция ташкил қиладилар. Тарбиячи болаларга қарағайнинг очилмаган шишка-уруғидан капалак, балиқчалар ясашни ўргатади. Болалар олган билим, малакаларини бошқа машғулотларда қўллайдилар.