Mavzu: Chavandoz haqiqatlari

Esse

Mavzu: Chavandoz haqiqatlari

Zotida bor zot ayirar…
Langartogʻ yaqinidagi Qishliq qishlogʻida tugʻilganman. Yoshim yetmishga yaqinlashayotgan boʻlsa, shundan sal kam ellik yilini koʻpkariga bagʻishlaganim rost. Toʻrt oyoqlab yuradigan jonivorlarning koʻpini minib koʻrdim. Eshak mindim, tuya mindim, hoʻkiz ham mindim… Lekin bularning hech biridan ot minishning zavqini olgan emasman. Faqat ot mingandagina koʻkayimga sirli-sehirli shamol kelib oʻrnashdi. Hali-hanuz ot ustida oʻmganimni tik tutib yurarkanman, koʻkayimga kelib oʻrnashguvchi yoshligimdan beri tanish bu shamoldan tanamga allabir yengillik, tomirlarimga allaqanday quvvat oqib kirayotganini sezib turaman.
…Oʻshanda rosa yigirma yoshda edim. Yaqinda harbiy xizmatdan qaytgan davrlarim. Chiroqchida boʻlgan bir toʻyda ilk bor koʻpkariga kirishga chogʻlanib turibman. Bir payt tamoshabin chollardan biri menga qarab: “Bu nimkala yigit kim boʻldi? Mirzaterakday boʻyidan boshqa hech vaqosi yoʻq-ku, qanday uloq chopadi?!” degani yaqqol qulogʻimga kirdi. Mening manglayimdan sovuq ter chiqib, boʻgʻimlarim boʻshashib ketdi. Shunda shu yaqinda turganlardan yana bittasi baralla ovozda:
−Ey, tanimadinglarmi?! Bu Qashqadaryoyu Surxondaryoni bir karra toʻxtatgan Ali qora bilan Karim chavandozlarning nevarasi Safar chavandoz-ku! Oqqan ariqning bolasi u, zot ayirib chiqadi!.. – dedi ishonch bilan.
Bilmadim, balki oʻshanda yonimni olgan odam meni shunchaki yigit shashti qaytmasin deb maqtab qoʻygandir. Harholda u paytda chavandoz boʻlib nomim chiqqan emasdi. Ammo bobolarim haqidagi bu gap quvvatimga quvvat qoʻshib, tomirimdagi qonni gupirtirib yubordi. Va men ot minib davraga kirgan ilk koʻpkarida oz emas, uch marta zot ayirib, elni qoyil qoldirdim!
Keyinchalik ham har safar oʻyin oldi koʻpkarida kiyiladigan anjomlarimni kiyib oʻzimni shaylar ekanman, “Qashqadaryoyu Surxondaryoni toʻxtatgan Ali qora bilan Karim chavandozlarning nevarasi…” degan ovoz quloqlarimda sado berib turadigan boʻldi.
Inson zotiga ota-bobosining nomini tez-tez eslatib turishning xosiyati katta ekanini ana oʻshanda tushunib yetganman.
Aza tutgan ot
Yoshlik davrlarimdagi bir voqea esimdan chiqmaydi. Ona tarafdan qarindosh boʻlgan bir bobomiz olamdan oʻtdi. Bobomiz oʻzi ot chopmasa ham, chavandozlarga berib choptiradigan bir uloqchi oti boʻlardi. Odamlar irimi shunday deb, marhum bobomizning jiydasini otining ustiga tashlab qoʻydi. Otning sel boʻlib yigʻlaganini ilk marta oʻshanda koʻrganman. Gʻayrati ichiga sigʻmay har doim kishnab-depsinib turadigan asov otning boshi egik, toʻrtala oyogʻini yerdan uzmas, koʻzlaridan esa jimir-jimir yosh oqardi… Hammaning koʻzi otda! Janozada koʻpchilik marhum bobomga kuyganidan emas, tilsiz jonivorning bundayin mustar tortishidan ezilib yigʻlaganday tuyilgandi menga…
Shu boʻldi, oʻsha ot bir yildan koʻproq uloq degan narsaga qaramay qoʻydi. Chiroyi hech ochilmadi, boshi doim xam boʻldi. Otasining endi yoʻqligini bolalari esdan chiqarganda, erining oʻlganini xotini unutganda, ot egasi uchun sal kam ikki yil aza tutdi!
Men shundan beri odamlarning emas, otlarning koʻziga tikilib qarashni yaxshi koʻraman.