Мавзу: ёшлик даври ва унинг ўзига хос психологик хусусиятлари

BOB bo‘yicha xulosa.
Ушбу бобда биз ёшлик даврини ўзига хос психологик хусусиятларининг жаҳон психологлар томонидан тадқиқ этилиши масалаларибилан танишиб , шу асосда муаммонинг долзарблиги, ўрганилиш даражаси ва ёшлар фаоллигининг айрим таъсир этувчи омиллар моҳиятини ўрганган назарияларни таҳлил килдик.
Хулоса қилиб айтадаиган бўлсак, ёшлик даври муаммолари психология, соқиология, педагогика тиббиёт йўналишларида турлича ўрганиш усуллари асосида тадқиқ килинганлигини гувоҳи бўлдик.Уларнинг илгари сурган ғоялари, асослаб берган фикрлари ва ишлаб чивилган умумий хулоса ва тавсиялари ёшлик даврининг психологияси ни кенг ёритилганлигини билдиради. Лекин ёшлик давридаги айрим ўзгаришларнинг психологик хусусият сифатида ўзига хослик масалаларига кам эътибор берилганлигига гувох бўлдик.
Айни шу масалаларни кенгроқ назарий ва амалий тахлил вилишда бизнинг танлаган мавзуимизнинг мақсад ва вазифалари асос бўла олдаи.Яъни биз ёшларнинг ўзига хос психологик жихатларига эътиборимизнинг қаратдик.


2.BOB. Etuklik davrining ijtimoiy psixologik xsusiyatlari.
2.1. Yoshlik davrining o‘ziga xos psixologik xususiyatlari.
Шахсning tur sifatidagi biologik xususiyatlari va uning umumiy rivojlanishiga ta’siri ya’ni, inson psixik rivojlanishida bir tomondan tabiiy, biologik, tugma xususiyatlar bilan, ikkinchi tomonidan ijtimoiy xayotda orttirgan xususiyatlarining uzaro munosabatlar problemasi va rivojlanishida tashki va ichki omillarining (irsiyat va muxitning) roli ҳамda uning uzoro munosabati problemasi kadimgi mashxur problemalardandir. Xozirgi zamon Differentsial psixologiya irsiyat psixikaning usishida muxim rol uynashini inkor etmaydi, balki u takdirni belgilaydi degan fikrga karshidir. CHunki bunda ta’lim-tarbiyaning inson xayotidagi roli xisobga olingan. Irsiyatni ikki xil tushunish mumkin: irsiy xususiyat, tugma xususiyat. Irsiy xususiyat miya funktsiyasi, shartsiz refleks, genetik xususiyat, impul’siv va emotsional xususiyatlar, layokat, tugma xususiyat esa rangning, ҳаракатlarning, turli ota-onadagi kasalliklar va boshkalar Bular bolaning psixik тараққиётining tabiiy asosi xisoblanadi.
Шахсниni ijtimoyiligi nimada? Inson ijtimoiy zotdir. U bir kancha instinkt va shartsiz reflekslarni meros kilib oladi va unda barvakt sinchkovlik (bu nima?) paydo buladi. Ularga ovkatlanish, uz uzini ximoyalash, nasl koldirish instinktlari xosdir. Odamlarning xayvonlardan farki u instinktlar yuzaga chikishini boshkara oladi va ularni tuxtatib tura oladi. Irsiyatning kobiliyatga daxli bor, xosil бўлган kobiliyatlar emas,balki kobiliyatlarning shart- sharoitlari yoki anotoma- fiziologik kurtaklari naslga utadi . Ammo bu kurtaklar kobiliyatga aylanavermaydi . Uning uchun: ijtimoiy shart – sharoit , ta’lim – tarbiya , oilaviy turmush , muxit zarur .
Шахс тараққиётidaги biyalogik va ijtimoiy xususiyatlarning uzaro boglikligi муносабати deganda nimani tushunasiz?
.Insonning тараққиётida biologik va ijtimoiy xususiyatlarining uzaro munosabati muximdir. Inson ontogenezida nerv sistemasi xususiyatlari miya funktsiyasi, layokatlar ҳамda kulay va nokulay muxit, kulay va nokulay ta’lim-tarbiya, insonningfaoliyatdagi faolligi muxim rol’ uynaydi Lekin ular uz-uzicha yuzaga kelmaydi ,ularga turli omillar ta’sir kiladi.
Psixik тараққиётni ҳаракатga keltiruvchi omillar:
1) Irsiyat.
2) Ijtimoiy muxit
3) Ijtimoiy ta’lim-tarbiya.
4) SHaxsning faoliyatdagi faolligi.
Psixik тараққиётning ginetik darajasini kanday tushunasiz? Psixik тараққиётning genetik darajasi ҳақида 2 xil nazariya mavjud:
1.Burjua nazariyasi.
2.Xozirgi zamon psixologlarining fikrlari.
Burjua psixologlarining fikricha, tugma psixologik imkoniyat ya’ni gen aslaxalarining darajasi asosiy aҳамiyatga ega. Psixik xususiyatlarning тараққиётi bu imkoniyatlarning pishib etilishi, uz-uzicha rivojlanish demakdir. SHunday kilib, burjua psixologiyasida muxitga fakat «inson tabiatiga joylashtirilgan» va inson uzi bilan dunyoga olib kelgan tugma imkoniyati berilgan. Ular tevarak-atrofdagi muxit ichki sabablar asosida yuzaga keladigan akliy тараққиётga xalakit berishi mumkin deb uktiradi. Ular jujani misol kilib keltiradi. Agar sifatli tuxum xolodil’nikka kuyilsa, undan juja chikmaydi. Burjua psixologlari psixik тараққиётda nasliy faktorlarning xal kiluvchi roli bor degan fikrni asoslashga intilib, odatda bir tuxumdan бўлган (monozigat) va xar xil tuxumdan бўлган (dizigat) egizaklarni kiyosiy urganishdan olingan ma’lumotlarni dalil kilib keltiradilar. Genetik jixatdan bir tuxumdan paydo бўлган egizaklar biologik jixatdan bitta organizmning 2ta nusxasi bulib, bir xil irsiyatga ega бўлган xakikiy egizaklardir, deb aytadilar. Bundan shunday xulosa kelib chikadiki, bir xildagi «gen aslaxalariga» ega бўлган takdirda xar xil tarbiya va xar xil muxit sharoiti akliy тараққиётi va kobiliyatlarda juda oz farkni yuzaga keltirar ekan. Ular psixik тараққиётda tabiiy biologik imkoniyatlar xal kiluvchi faktor deb xulosa chikaradilar. Keyinchalik V.N.Kolbanovskiy, A.B.Luriya, A.N.Mironovlar egizaklar ustida tajriba kilib, bir tuxumdan бўлган egizaklar bir xil tabiiy sharoitda, ta’lim metodlariga karab, ijodiy faoliyatning ayrim turlarida mutlako xar xil natija olishi mumkinligini kursatib berdilar.
Progressiv frantsuz psixologi R.Zazzo bir tuxumdan бўлган egizaklar ustida tajriba utkazib, psixik xususiyatlarning tugma xarakteri nazariyasiga zarba berdi.
Xozirgi zamon psixologlari absolyut ravishda birgina ijtimoiy muxit, turmush sharoiti va faoliyat, ta’lim-tarbiyaning aktiv ta’siri bilan boglikdir degan yunalishni kullab- kuvvatlamokdalar.
Tabiiy imkoniyatlar kobiliyat bula oladimi? Tabiiy imkoniyatlar –kobiliyat bula olmaydi. Kobiliyat бўлса – ta’lim-tarbiya tugri tashkil etilmasa, ta’lim-tarbiya tugri tashkil etilsa-yu, muxit nokulay бўлса, bunda biz kobiliyatli kishilarni, geniy va talantlarni tarbiyalay olmaymiz.
Psixik тараққиёт uchun irsiyat (tabiiy imkoniyat), kulay muxit, kulay ta’lim-tarbiya, faoliyatdagi aktivlik lozim.
Ta’lim bilan тараққиёт masalasini kanday tushinasiz? IV .Xozirgi zamon psixologiyasida ta’lim bilan тараққиёт orasidagi munosabatlar masalasi aloxida urin egallaydi.
Amerika psixologi D.Bruner xar bir bola uz тараққиётining xar bir boskichida xar kanday materialni uzlashtirishi mumkin, fakat buning uchun optimal ta’lim metodini topish lozim deydi (bu ҳам notugri: chunki xar bir boskichda anatomofizik xususiyatlar turlicha).
Psixolog A.S. Vigotskiy ta’lim rivojlanishdan oldin boradi va psixik тараққиётni orkasidan ergashtirib boradi deb kursatadi.Xozirgi zamon shvetsariya psixologi J..Piaje bolaning va maktab ukuvchisining akliy usishi uzining ichki konunlari asosida rivojlanib boradi va sifat jixatidan uziga xos bir kator genetik boskichlarni bosib utadi. Ta’lim -bu akliy etilish jarayonini fakat bir kadar tezlatishga yoki sekinlashtirishga kodirdir, lekin u akliy jixatidan etilish jarayoniga xech kanday muxim ta’sir kursata olmaydi. Demak, ta’lim rivojlanish konunlariga buysunishi kerak, ta’limning turli boskichlari bolaning tegishli psixik imkoniyatlari pishib etiladigan ma’lum yoshga kat’iy boglikligi ana shundan kelib chikadi.
Рухий холатнинг сифат хусусиятлари хилма-хил бўлиб, улар қувонч, қайғу, текислик, рухий кўтаринкилик ёки ташвиш, саросималик, безовталик каби хусусиятларни ўз ичига олади. Психологияда ўқувчиларнинг рухий холатини илмий асослаш орқали унинг йўналишлари аниқланган. Жумладан:

1. 
   Гностик: хаваскорлик, синчковлик, хайратланиш, ажабланиш, таажжубланиш, иккиланиш, гангиш, хаёлпарастланиш, қизиқиш, диққат эътиборлиликҳолатлар;
   
2. 
   Эмоционал: шодлик, хафалик, ғамгинлик, нафрат, алам, ғазаб, қониқиш, журъатсизлик, қўрқув, дахшат, интилиш, ишқибозлик, аффект каби ҳолатлар.
   
3. 
   Иродавий: фаоллик, қатъийлик, қатъиятсизлилик, дадиллик, дадилсизлик, вазминлик, енгиллик, хотиржамлик каби ҳолатлар.
   
4. 
   Мехнат психик холатлари: тайёрлик, тайёр эмаслик, илхом, рухланганлик, ғайратлилик, ланжлик, лоқайдлилик, ишчанлик, махмадоначилик, чарчоқлик, чидам, чидамсизлик каби ҳолатлар
   
5. 
   Ўқув психик холатлари: хаяжонли, эзилганлик, тормозланганлик, берилганлик, хаёлпаришонлик, диққат-эътиборсизлик, эътиборлилик, қизиқиш, бефарқлик каби ҳолатлар
   
6. 
   Спорт психик холатлари: шайлик, бўшашганлик, зўриқиш, харакатчанлик, танглик, дадилллик, дадилсизлик, тетиклик, лоқайдлик, мақсадга интилганлик, масъулиятлилик каби ҳолатлар
   
7. 
   Оптимал психик холатлар.
   
8. 
   Стресс холатлар.
   
9. 
   Депрессив психик холатлар.
   
10. 
    Суггестив- ишонтирилганлик, кўр-кўрона ишониш холатлар:
    
11. 
    Дидактоген (невроз) асаб бузилишларига боғлиқ психик холатлар.
    

Маълумки, турли ёшдаги ўқувчилар рухий холатларини диагностика қилиш муаммоси долзарб муаммолардан ҳисобланади. Бунинг асосий сабаби эгалланган билимлар кўламининг кенгайганлиги, инсон ҳаёти ва фаолиятининг барча соҳаларидаги ахборотларнинг кўпайиб бораётганлигидир. Хозирги пайтда турли диагностик методикалар ёрдамида рухий холатларни ўрганиш имкоиятлари яратилган. Бунга асос қилиб, Н.П.Касконинг кўпгина лабораторияларда синалган ва мослаштирилган сўровномаси, Айзенкнинг шахс сўровномаси, Ж.Тейлор сўровномалари ёрдамида рухий холатларнинг шаклланиши ва ривожланишини ўрганиш имкониятлари мавжудлигини эътироф этиш мумкин. Уларнинг қўлланилиши катта математик ишлов талаб қилиши туфайли сермашаққат жараёндир. Айниқса, гурух билан иш олиб борганда, ушбу сўровномалар кўп вақтни талаб этади ҳамда натижаларни қайта ишлашни тезкор амалга оширишнинг имконияти йўқ.
Шахсни рухий холатларини таъсирланиши асосида рўй берадиган хулқ кўринишлари унинг турли қарашлари ва йўналишларини белгилаб бериши мумкин. Албатта бу ҳолатлар шахс психик тараққиётида ижтимоий таъсирларнинг даражаларини акс этиши ва уни ифодаланишини ўзида намоён этиб боради. Яъни ижобий характердаги ижтимоий таъсир орқали шахснинг ижобий психологик хусусиятлари ривожланса, салбий характердаги ижтимоий таъсирлардан эса шахснинг агрессив, салбий психологик хусусиятлари ривожланади Бу жараён унинг психологик химоя механизмлари кўринишида номоён бўлади.Бу жараён ўз таркибида қуйидаги ҳолатларни олади.
- очиқ ҳис-кечинмаларни босиш, кўрсатмасликка уриниш;
- рад этиш, яъни номаъқул маълумотни очиқ рад этиш, қўшилмаслик;
– ўзидаги ҳиссиёт ва кечинмаларни ташқи объектларга кўчириш орқали пайдо бўлган холатнинг сабабларини ташқаридан қидиришга мойиллик;
– ўзини ахборот эгасига ўхшатиш, унинг ўрнига ўзини қўйиш орқали қадриятларни рад этиш ёки танқидсиз ўзлаштириш;
– илгари ҳаётида, масалан, ёшлигида бўлиб ўтган қайсидир воқеларга қайтиш, уларнинг яхши ва маъқулларини яна хотирада тиклаш ва хулқда қайтариш орқали ўзида психологик ҳимоя ёки оқловни ташкил этиш;
Бугунги кунда баркамол шахсни шакллантириш ва уни психологик хусусиятлардаги агрессиқ хулқ кўринишларини диогностика қилишнинг умумий модели психология тизимида ишлаб . Яъни:

• 
  ижтимоий меъёрларни англай олиш уқувини хосил қилиш
  
• 
  эҳтиёж ва имкониятларни тўғри баҳолай олиш кўникмаларини шаклантириш.
  
• 
  жамиятдаги қоидаларни, кутишларни шахс онгига сингдириш,
  
• 
  ҳаётдаги қарама қаршиликларни тўғри тушунтира олиш,
  
• 
  ўзини –ўзи ва бошқаларни англаш хусусиятини шаклантириш, фавқулотда вазиятларда тўғри қарор қабул қилиш,
  
• 
  муаммоли вазиятларга тўғри баҳо бериш ва адекват ечимини топа билдириш кўникмасини шаклантириш,
  
• 
  эмпатия , альтуризм хусусиятларини ривожлантириш.
  

Демак Психик холатларни ривожланиши ва уларнинг таъсирланиш даражасини психодиогностик тахлил қилиш оркали шахснинг ижтимоий психологик химояланиш усулларини ўрганиш имкониятини оширади. Бу эса жамият тараққиётида шахснинг ўзига хос хусусиятларини ривожлантириш ва баркамол шахсга таълим – тарбия беришда унинг рухий холатларини шаклланганлик даражасини аниклаш ва уларга таъсир этувчи ижтимоий психологик жараёнларга эътибор бериш мақсадга мувофиқ эканлигини тақозо этади..


2.2 Ёшларда конфликтлар номоён бўлишининг ижобий ва салбий оқибатларини психологик асослари.
Инсон ҳаёти бошқалар билан бўладиган турли муносабатларнинг узлуксизлигидан иборат жараёндир. Ана шу муносабатлар эса ҳар доим ҳам бир текис силлиқ ва тинч давом этавермайди. Ҳаётнинг бир текис давом этишини турли низо ва зиддиятлар бузиб туради. Биз уларни конфликтлар деб атаймиз. Сўнгги вақтларда жамиятимиздаги турли даражадаги ўзгаришлар иқтисодиётнинг жадал қадамлар билан ўсиши маънавий, илмий, техникавий имкониятларнинг очилиши мураккаблик касб этиб борадиган дунёни билиш ва шу замонда яшаётган одамларнинг тўқнашуви натижасида конфликтларнинг турли кўринишларини намоён қилмоқда.
Бугунги кунда конфликтлар мавзуси ёшлар ўртасига олиб кирилиши бежис эмас. Хўш аслида конфликт нима? Уни енгиб бўладими, ундан инсон ўзини эҳтиёт қилиши мумкинми, конфликтсиз яшаш мумкинми ва конфликтнинг зарарли ёки фойдали томони нимада?
Конфликтларга биз оилада, опа-сингиллар, ака-укалар, яқинлар, дўстлар, ижтимоий гуруҳлар, турли компаниялар ўртасида, шунингдек ўқиш ва меҳнат фаолиятида ҳам дуч келамиз.
Конфликт ўзи нима? У қандай пайдо бўлади? Конфликт – ўзаро қарама - қарши бўлган зиддиятли манфаатлар ва муносабатларнинг очиқ тўқнашувидир. Ҳаёт конфликтларга тўла. Инсоннинг жамиятдаги яшаш тарзини турли зиддиятларсиз тасаввур этиб бўлмайди. Бундай зиддиятларга ҳар қандай ёшда, ҳар жойда ва ҳар қандай вазиятда тўқнаш келиш мумкин.
Конфликтлар уйда, мактабда, кўчада, ўқувчилар орасида, ота-она ва фарзандлар орасида, талаба ва ўқитувчилар, ёши катталар ва ёшлар ўртасида, жамоа аъзолари ўртасида пайдо бўлиши мумкин.
Конфликт ҳар бир инсоннинг ажралмас қисми бўлиб, ҳеч бир инсон конфликтлардан ўзини “кафолатланганман” деб ишонч билан айта олмайди.
Конфликтлар, одатда, кўп вақтлар одамлар бирга бўладиган ҳолларда, яъни узоқ муддат бир-бирлари билан психологик ва руҳий мулоқатда бўладиган ҳолларда, улар маълум муддат ўзаро бирга бўлишга мажбур бўлган пайтларда кўпроқ содир бўлади.
Конфликт ижобийми ёки салбий хусусиятга эгами? Конфликтнинг ўз ички табиати қандай? Низони ривожлантирувчи омиллар олдиндан бартараф этса бўладиган вазиятми? Инсон зиддиятларсиз яшай олиши мумкинми? Бу саволларга жавоб топиш анча мушкул масала ҳисобланади.
Ҳар бир инсон конфликтлар билан тўқнаш келиши аниқ бўлганлиги сабабли конфликтлар ҳақида кенг билимларни тарбиялаш ва шакллантириш муҳим педагогик аҳамият касб этади. Шу жиҳатдан, ёшларда конфликтлар тўғрисида назарий ва амалий билимлар, амалий кўникмалар ҳосил қилиш, уларни ҳаётга таёрлаш, ёшларни жамиятдаги ўз ўрни ва мавқеига эга бўлишида зарур эҳтиёж эканлигини англаган ҳолда, ана шундай билимларни тарғиб қилиш бугунги кундаги энг долзарб мавзуларидандир.
Конфликт табий ҳодисадир. Конфликт - оддий ҳол. У ҳар куни биз билан ҳамроҳ, ҳаётимизга тегишли. Конфликт бўлгандан кўра бўлмагани маъқулроқ деб ўй-лаймиз. Аслида биз конфликт вазиятидан қочамиз ва буни инкор этамиз. Конфликт вазиятига тушиб қолганимиздагина бу вазиятни конфликт эканини англаймиз ва ундан чиқиб кетиш йўлларини излаймиз. Конфликларни биз маълум билимларсиз тўғри баҳолай олмаймиз. Конфликтларнинг ёшларга, ёшлар ўртасига олиб кирилиши бежиз эмас. Конфликтларнинг ёшларга таъсирини биз оилада, ота-она, опа-сингиллар, маҳалла, тенгқурлар ўртасида ҳамда ўқиш ва меҳнат фаолиятида вужудга келишини кўришимиз мумкин.
Хўш биз кимларни ёшлар деб атаймиз? Ёшлар деб, биз аҳолининг ўсиб келаётган қисмини айтамиз. Булар;
1.Ўсмирлар 11-15 ёш.
2.Ўспиринлар 14-21 ёш.
3.Ўспиринликдан кейинги давр.
Ўсмирлик даври қандай психологик хусусиятлари билан фарқланади ва ўсмирларга конфликтларнинг таъсири нималарда кўринади? Албатта бу саволга жавоб топиш анчайин мушоҳада талаб қилади.
Ўсмирлик даври асосан 11-15 ёшдаги болаларни ўз ичига қамраб олади яъни, 6-8 синф ўқувчиларини. Кичик ва катта ёшдаги болаларни тарбиялаш жараёни қийин кечади. Бу даврда ўсмирларнинг ўз шахсий фикрлари пайдо бўлади. Уларда ўз қадр қиймати ҳақидаги тушунчалари кенгаяди. Жинсий етилиш муносабати билан пайдо бўладиган, янги сезгилар, фикрлар, майллар кечинмалар гўё ўсмир онгида ҳукмрон бўлади. Ўсмир ўз оила аъзолари; ота-онаси, ака-укаси ёки опа-сингиллари билан конфликт вазиятга тушиб қолиши мумкин. Бунга бевосита маҳалла-куй, мактаб, тенгдошларнинг таъсири катта бўлади.
Оилада зиддиятни юзага келтирувчи бир вазият:
Мен 14 ёшда эдим. Аммо ўзимни катта қиз ҳисоблар эдим. Ўзимни мустақил, эркин кўрсатишга интилар эдим. Оиламизда энг охирги сўзни отам айтар эдилар. Бир куни синфдошим Олимжоннинг туғилган куни эди. Дугоналаримиз билан биргаликда Олимжоннинг туғилган кунига бормоқчи бўлдик. Буни отамга ҳеч ҳам тушунтира олмадим. Онам эса отангдан сўра дейдилар. Отам бундай тадбирларга бориш менга ёмон таъсир қилишини айтди. «Ҳозир сенинг вазифанг уйда қолиб китоб ўқиш сен менинг орзуларимни инобатга олишинг керак қизим» - дедилар. Мен шундай пайтда отамни роса ёмон кўриб кетганман. «Отам бунчалар золим», «менинг эркинлигимни буғишади» деб ўйлаганман. «Дугоналарим мени субутсизликда айблашади». «Мен қўрқоқман, эндиги сафар албатта қочиб бўлса ҳам бораман» деб ўйладим.
Аммо, отамнинг қаттиқ тергашлари, ва ибратли мисоллари орқали бу мавзуга қайтадан мурожат қилмадим.
Зарурат бўлмаганда бундай тадбирларга бормасдим. Кунлардан бир кун мен мактабдаги тадбирда қатнашдим. Унда устозлар мени роса мақташди. Уйга келиб отамга роса мақтандим отам мендан хурсанд бўлдилар.
Ўртамиздаги зиддият умуман йўқолди. Энди отам нима десам, ўшани муҳайё қиладиган бўлиб қолди, лекин, шунда ҳам, мени камтарона кийинишимни талаб қилар ва ортиқча ҳаракат қилишимга йўл қўймасдилар. Албатта мен бундан нарози бўлиб, «мен ҳуқуқсизман ғурурим топталган» деб ўйлаб, йиғлардим. Кейинчалик ХI синфда туғилган кун кечалари уюштириладиган бўлди. Отам рухсат бердилар аммо, нимагадир шу туғилган кунга ўзимнинг боргим йўқ. Мен дискамфорт ҳолатига тушиб қолдим.
Дискамфорт щолати – инсоннинг ички щиссиётлари, ыйлари ва туй\улари билан бо\ли= былиб, нимадир былаётганлиги англанади, аммо ыша нимадир ани= таъриф этилмайди, у англашилади, аммо уни сыз билан ифодалаб былмайди. Агар сиз ыз ички щиссиётларингиз сизга узатишга щаракат =илаётган ахборотларни ты\ри «таржима» =илишни ыргансангиз, кыпинча ыз щаётингизни зиддиятлардан са=лаб =олган быласиз
Конфликтнинг келиб чиқишидан олдин конфликт вазият мавжуд бўлади. Конфликтнинг олдини олмаслик инцидентга олиб келади. Инциндентниг ривожланиши эса конфликтнинг ўзини вужудга келтиради.
Инцидентлар нима?
Инцидентлар, ҳаётда учраб турадиган турли низо ва зиддиятга боғлиқ бўлган воқеалар бўлиб, осуда ва тинчлик вақтида сиз уларни тезда хаёлдан чиқариб ташлайсиз. Аммо улар баъзан сизни конфликт таркибга тортиб кетади.
Мен ва отам ўртасидаги конфликтнинг юзага келишида худди ўша инцидентларнинг ҳам ҳиссаси катта.
Конфликтнинг яратувчанлик имкониятининг менга ижобий таъсири.
Яширин имкониятларим ва муаммонинг янги қирраларининг очилишига сабаб бўлди.
Мени ҳақиқатни тан олишга ундади.
Инсонларни тушуна бошладим.
Ўз фикр ва ўйларимга аниқлик киритдим ва позициямни қайта кўриб чиқишимга мажбур бўлдим.
Менда сабр-қаноат тўйғусини шакиллантирди.
Ота-онамнинг оиладаги ўрнини ҳеч ким боса олмаслигини англадим.
Ҳаётга теран боқа бошладим ва диққатимни бир жойга жамлаб астойдил ўқий бошладим.
Отамнинг менга чин дўст эканлигини англадим.
Отам Конфликтни яъни орамиздаги конфликтни яратувчанлик сари йўналтира олди.
Конфликтнинг вайрон қилиш имкониятининг менга салбий таъсири қуйидагилар:
Ўртоқларим орасида мен ўзимни ноқулай сезадиган бўлиб қолдим.
Тез жаҳил қиламан, тез-тез бўлар бўлмас нарсага хафа бўламан
Пашшадан фил ясаб, кичкина муаммони мажорага айлантираман.
Синфдошларим билан айниқса, ўғил болалар билан гапимиз умуман қовушмайди.
Бу ҳолатдан ҳали ҳанузгача қутула олмайман.
Конфликт ҳоллар ёки зиддиятлар, мажоралар пайтида ўзимни билмаганга оламан ёки олиб қоламан.
Ҳар ким билан ҳам яхши муомила қила олмайман.
Ёнимдаги ўртоғимга танбеҳ беришдан ўзимни тия олмайман.
Лекин, ўша конфликт вазият ва бундай конфликтлар таъсирида ёшлар улғайиб боради. Менга яқин инсон бўлган отамнинг, оила аъзоларимиз таъсирини яққолроқ сезаман.
Конфликт табиий ҳолдир. Конфликтдан сақланиш ҳам табиий ҳол ҳисобланади.
Мен доимо оилада, маҳалла куйда дўстларим даврасида ўзимни конфликтогенлардан сақлайман. Конфликтоген конфликтга жон берувчи, конфликт учун шароит яратувчи сифатида таржима қилинади. Конфликтга олиб келиши мумкин бўлган сўзлар, амаллар ёки харакатсизлик конфликтоген деб аталади.

Конфликт вазиятларнинг келиб чиқишида «конфликтоген» лар жуда муҳим ролъ ўйнайди.

Ёшлик даврининг иккинчи босқичи ўспиринлик деб аталади. Бу давр илк ўспиринлик давридан, етуклик давригача бўлган вақтни ўз ичига олади. Ёш кўрсаткичи 15-21 ёшгача қилиб белгиланган. Бу даврда ўқувчи жисмонан бақувват, ўқишни тугатгач мустақил меҳнат қила оладиган, олий мактабда ўзини синаб кўрадиган имкониятга эга бўлади.
Мазкур даврнинг яна бир хусусияти меҳнат билан таълим фаолиятиниг бир хил аҳамият касб этишидан иборат.
Айрим ўспиринлар ўз ҳатти-ҳаракатлари, ақлий имкониятлари ва қизиқишларига паст баҳо берадилар ва ўзларини камтарона тутишга интиладилар.
Ўспирин ўзининг эзгу ниятини баҳолашда жамоада ўз ўрнини белгилаш нуқтаи назаридан ёндошади. Чунончи «ўзим танлаган мутахассисликка яроқлиманми?», «Жонажон Республикамга, ота-оанамга муносиб фарзанд бўла оламанми?» «Жамиятнинг тараққиётига ўз улишимни қўша оламанми?» деган саволга жавоб излайди.
Ўспирин ўқувчида ўзини англаш замирида ўз-ўзини тарбиялаш истаги туғилади ва бу ишнинг йўлларини топиш, уларни кундалик турмушга тадбиқ қилиш эҳтиёжи вужудга келади. Ўзларига маъқул маънавий-психологик қиёфага эга бўлиш учун, оқилона ўлчам, мезон, вазифаларини бажарувчи баркамол, мукаммал тимсол, намуна, юксак орзу тасвирини қидирадилар.
Ўспирин ҳар бир ишда етакчи, биринчи бўлиш истаги билан яшайди. Лекин, ҳар доим ҳам уддасидан чиқа олмайди.
Психолог олим Л.А. Уманский фикрича бунинг учун ўспирин қуйидаги хислатларга эга бўлиши керак.
А) ахлоқий хислатлар – жамоатчилик, самимийлик, ташаббускорлик, батартиблилик, интизомлилик;
Б) иродавий хислатлар – матонат, қатъият, мустақиллик, ташаббускорлик, батартиблилик, интизомлилик;
В) эмоционал ҳислатлар-хушчақчақлик, тетиклик, ҳазилкашлик ва янгиликни ҳис этиш, ўз кучига ишонч, оптимизм ва бошқалар.
Ўспиринларда мавжуд бўлган яна бир муҳим хислат уларда юксак даражадаги дўстлик, ўртоқлик, улфатчилик, муҳаббатнинг вужудга келишидир. Демак конфликт вазиятда ҳар бир томоннинг ўз қарашлари, ўйлари, фикрлари тизими мажмуаси мавжуд. Мана шу ўй ва фикрлар тизими худди мана шу томоннинг ўз шахсий манфаатларини англатади. Шахсий манфаатлар одамлар ҳаётининг табиий эҳтиёжини ташкил этади..
Демак, конфликт-бу икки, ёки ундан кўп томонларнинг ўз мақсадларига етиш йўлидаги турли манфаатли тўқнашувдир.