Мавзу: ЭҲтиёт чоралари

3. “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar” fanining tizimi va uning yuridik fanlar tizimidagi o‘rni:
Eng avvalo, huquqning kelib chiqishi va mohiyatini, jumladan rivojlanishning tarixiy qonuniyligini o‘rganuvchi davlat va huquq nazariyasiga e’tibor berish lozim. “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar” fani huquq nazariyasida shakllangan asosiy tushunchalar: huquq, uning vazifalari, huquq ijodkorligi, huquq me‘yorlari, huquqiy ong, qonuniylik va boshqalarga tayanadi. “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar” fani “Davlat va huquq tarixi” fanidan ham ajratilmagan. Xalqaro tribunallar, sudlar va xalqaro adliya organlarini tashkil etishga va ularning faoliyatiga doir ko‘pgina masalalarni anglash tarixiy yondashuv va huquqiy hodisalarni 5 I. Karimov. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 22 avgust 2002 yil II chaqiriq IX sessiyasidagi ma’ruza, T. 11. – T.: O‘zbekiston, 2002. - 23-b. 6 Ushakov N.A. Xalqaro huquq muammolari. - M.: Nauka, 1988. - 22 – 23 - b. 19 Fan tizimi shartli ravishda uch qismdan iborat: evolyutsion rivojlanishiga ko‘ra bilishga asoslanib o‘rganishni talab etadi. O‘quv fani sifatida “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar” asosiy fan sanaladigan va barcha xalqaro xususiyatga ega tarmoqlararo maxsus fanlar (Xalqaro ommaviy huquq, Inson huquqlari, Xalqaro gumanitar huquq, Xalqaro shartnomalar huquqi va xalqaro tashkilotlar huquqi, Xalqaro tinchlik huquqi, Xalqaro jinoyat huquqi va boshqalar) uchun asosiy va umumiy bo‘lgan ta’rifini o‘zida mujassam etuvchi, “Xalqaro huquq” fani bilan chambarchas bog‘liq, biroq “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar” fani xalqaro huquq faning faqat bir, tor doiradagi, maxsus sohasini o‘rganadi, xalqaro huquq esa xalqaro huquqiy munosabatlarning majmuini o‘rganadi. “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar” fani “Davlat va huquq tarixi” fanidan ham ajratilmagan. Xalqaro tribunallar, sudlar va xalqaro adliya organlarini tashkil etishga va ularning faoliyatiga doir ko‘pgina masalalarni anglash tarixiy yondashuv va huquqiy hodisalarni evolyutsion rivojlanishiga ko‘ra bilishga asoslanib o‘rganishni talab etadi. O‘quv fani sifatida “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar” asosiy fan sanaladigan va barcha xalqaro xususiyatga ega tarmoqlararo maxsus fanlar (Xalqaro ommaviy huquq, Inson huquqlari, Xalqaro gumanitar huquq, Xalqaro shartnomalar huquqi va xalqaro tashkilotlar huquqi, Xalqaro tinchlik huquqi, Xalqaro jinoyat huquqi va boshqalar) uchun asosiy va umumiy bo‘lgan ta’rifini o‘zida mujassam Birinchi qism (umumnazariy tushunchalar). “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar” fani asosiy tushunchalari, predmeti va umumiy tavsifi, jinoyatchilikka qarshish sohasida asosiy xalqaro hujjatlar, xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlarning belgilari. Ikkinchi qism (Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar) bir qator huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar, jumladan Interpol, Yevropol, OLAF, “SHHT MATT”larning paydo bo'lish tarixi, rivojlanishi, tashkilotlar prinsipi va faoliyati hamda ularning tizimi va tuzilishini yoritadi. Uchinchi qism (Xalqaro jinoiy adliya organlari (xalqaro jinoiy yustitsiya)) xalqaro adliya organlari faoliyatini yoritadi. Ular: Xalqaro jinoyat sudi, harbiy va ad hoc sudlar, gibrid aralash sudlar va boshqalar. Shu bilan birgalikda ularning paydobo'lish tarixi, rivojlanishi, tashkilotlar prinsipi va faoliyati hamda ularning tizimi va tuzilishini yoritadi. 20 etuvchi, “Xalqaro huquq” fani bilan chambarchas bog‘liq, biroq “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar” fani xalqaro huquq faning faqat bir, tor doiradagi, maxsus sohasini o‘rganadi, xalqaro huquq esa xalqaro huquqiy munosabatlarning majmuini o‘rganadi. Tabiiyki, predmetning “Jinoyat huquqi” va “Jinoyat protssesi huquqi” fani bilan o‘zaro bog‘liqligi va munosabati ko‘p qirralidir. Mazkur sohaviy fanlar fuqarolar, insonlar hayoti va sog‘ligi sohasidagi jinoyatlarga qarshi kurash, terrorchilik, iqtisodiy va boshqa jinoiy huquqbuzarliklarga qarshi kurash muammolari haqida hamda jinoyatlarni ochishning protsessual tartibi, ularni sodir etishda aybdor shaxslarni aniqlash va bunday shaxslarga nisbatan huquqiy ta’sir o‘tkazish chora-tadbirlarini belgilash to‘g‘risida tushuncha beradi. Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlarning faoliyati asosan ular tomonidan olib boriladigan faoliyatning mohiyati, amalga oshiriladigan aniq harakatlarning tartibi (jarayoni) bilan bog‘liqdir. Shuningdek, huquqni muhofaza qilish tashkilotlari faoliyatida uning mazmuni, ya’ni ular qarshi kurashadigan jinoyatlarning aniq turlari ham muhim ahamiyat kasb etadi.

1.