Mavzu: Falsafa fanining predmeti va uning pedagoglar uchun nazariy va amaliy axamiyati. Reja

Ash’ariY. Ash’ariya islomdagi ahl as-sunna va-l-jamoa doirasidagi ikki yirik e’tiqodiy maktabning biridir. Uning asoschisi basralik Abu-l-Hasan Ali ibn Ismoil al-Ash’ariydir. U birinchilardan bо‘lib kalom bilan islom aqidalarini uyg‘unlashtirishga harakat qilgan. Abu-l-Hasan al-Ash’ariy ta’limotini asoslashda sunniylikdagi tо‘rt mazhabning ikkisi – shofi’iya va molikiyaga suyanar edi. Shuningdek, u kalom borasida turli xil ziddiyatlar orasida faoliyat kо‘rsatganligi ma’lum. Uning hayotini uch bosqichga bо‘lish mumkin:
1) mu’tazila maktabining vakili Abu Ali al-Jubbo’iydan ta’lim olib, 40 yil ushbu ta’limot tarafdori sifatida о‘tgan hayoti;
2) 912-13 yil mu’taziladan ajralib chiqib, о‘zi uchun yangi yо‘l topgan davrdagi hayoti.
Abu-l-Hasan al-Ash’ariy bu borada kо‘p asarlar tasnif etgan bо‘lib, ularning asosiylari «Maqolot al-islomiyin» va «al-Luma’» kitoblaridir. U 934-35 yili Bag‘dodda vafot etdi.
Al-Ash’ariy al-Moturidiydan farqli о‘laroq, bilish nazariyasi, olamning tuzilishi, Allohning zoti va ta’siri, insonga taqdim etilgan xatti-harakat maslalarida boshqacha mulohaza yuritgan. Ash’ariya ilohiyoti о‘z nazariyasiga eng ifodali, hatto, aytish mumkinki, radikal ta’rif izlagan. U kalomni va uning dalillash shakllarini yuksak darajada biladi. Ammo, al-Ash’ariy ulardan mohiyat e’tibori bilan sunniy an’anaviychiligiga muvofiq keluvchi fikrlarni himoya qilish maqsadida foydalanadi.
Ash’ariylarning asosiy tayanadigan manbalari Qur’oni karim, sunna va kalom ilmi qoidalaridir. Ular ohod hadislarga aqida bobida tayanmaydilar.
Ular Allohning zoti haqida shunday e’tiqod qiladilar:

• 
  Allohning birligi, uning tengi va о‘xshashi yо‘qligi;
  
• 
  Qur’onda zikr qilingan Allohning «yuzi», «ikki qо‘li», «kо‘zi» kabi sо‘zlarning о‘ziga xos talqini (ta’vili) mavjudligi;
  
• 
  inson balog‘atga yetganda uning avvalgi vazifasi fikrlash, sо‘ngra esa imon keltirish ekanligi;
  
• 
  imon va toat – Allohning tavfiqi bilan, kofir bо‘lish va gunohkorlik esa Allohning xor qilishi sababidan ekanligi;
  
• 
  Allohni qiyomatda kо‘z bilan kо‘rish mumkinligi;
  
• 
  gunohi kabira qilgan inson tavbasiz vafot etsa, uning hukmi Allohga havola ekanligi;
  
• 
  oxirat, qayta tirilish, mahshar, tarozi, sirot kо‘prigi, shafoat, jannat, dо‘zax va shu kabi g‘aybiy narsalarga imon keltirish shartligi;
  
• 
  sahobalar barcha ishlarini ummatning manfaatini kо‘zlab qilganliklari uchun ular haqida yomon sо‘z aytish mumkin emasligi.
  

1^ Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Ўзбекистон, Тошкент, 2021.

1. 
   2^ Қаранг: Мўминов А. ва бошқ. Диншунослик (дарслик). -Тошкент: «Меҳнат», 2004. ( 3-80 бетлар
   

3^Ҳиндистонда кишиларни бир-бирига аралашмайдиган табақаларга; брахман (кощин)лар, кшатрий (ҳарбий)лар, вайший (савдогар), ҳунарманд, ўрта табақалар), шудрийларга, яъни бошқа табақаларга хизмат қилувчи энг паст табақа ҳисобланган хизматкорга бўлишдан иборат қатьий диний таьлимотга асосланган.

4^ Ведаиар эрамиздан илгариги 11 минг йиллик ўрталаридан бошлаб пайдо бўлган. "Веда" - қадимги ҳинд тили - санкскритда "билим" демакдир. Улар 4 тўпламдан иборат: 1) гимнлар ва дуолар; 2) маросимчиликда ижро этиладиган гимнлар; 3) қурбонликка оид қоидалар ва дуолар; 4) ёвуз кучларга карши дуо ва афсоналар.

5^ Упанишадлар эрамиздан олдинги минг йилликлар бошларида пайдо бўлган. Упанишадлар - санкскритча,"сирли таълимот" деган маънони англатувчи, ведаларни шархлаш жараёнида юзага келган ахлоқни ва бошқа характердаги рисолалар бўлиб, 250 га яқиндир.

6^ Қаранг: Диншунослик асослари. Ўқув қўлланма. “Тошкент ислом университети. Тошкент. 2013. 68-80.

1¹ Авесто тарихий адабий ёдгорлик. Асқар Маҳкам таржимаси. –Тошкент: Шарқ, 2001,167- б.

1¹ Қаранг: Жумабоев Й. Ўзбекистонда фалсафа ва ахлоқий фикрлар тараққиёти тарихидан. –Тошкент: Ўқитувчи, 1997, 23 б.

1¹ Санъат. // Додо Нозилов. Марказий Осиёдаги зардуштийлик ибодатхоналаридаги оташкадалар. -Тошкент: Ўзбекистон Бадиий академияси журнали. 2007, № 3-4, -Б. 6

1¹ Қаранг: Чориев А. Инсон фалсафаси тарихидан 16-17 б.

2² Қаранг: Маҳмудов Т. «Авесто» ҳақида. –Тошкент: Шарқ, 2000, 44- б.

1¹ Сулаймонова Ф. Шарқ ва Ғарб. –Тошкент: Ўзбекистон, 1997. 12-13-б.

2² Отамуродов С., Ҳусанов С., Раматов Ж. Маънавият асослари. –Тошкент: А.Қодирий номидаги ҳалқ мероси наш., 2002, 83- б.

1¹ Қаранг: Санъат.// Ўзбекистон Бадиий академияси журнали. Элмира Исмоилова. Миниатюраларда Қаюмарс ва Жамшид қиёфаси. –Тошкент:, 2002, № 4, -Б. 28

2² Қаранг: Санъат. // Ўзбекистон Бадиий академияси журнали. Миниатюраларда Қаюмарс ва Жамшид қиёфаси. –Тошкент: 2002, № 4, -Б. 29

1¹ Махмудов Т. «Авесто» ҳақида. –Тошкент: Шарқ, 2000. 48-б.

2² Сулаймонов Р. Нахшаб – унутилган тамаддун сирлари. -Тошкент: Маънавият 2004. 34 б.

3³ Қаранг: Фирдавсий. Шоҳнома, 1-жилд, Заҳҳоки Моон ва Темирчи Кова қиссаси. – Тошкент:

1¹ Авесто. тарихий адабий ёдгорлик. Асқар Маҳкам таржимаси. –Тошкент: Шарқ, 2001, 378 б.

1¹Буддизм будда сœзидан олинган. Будда-тахминан уйђониш, покланиш, дили равшан-лик деган маънони билдиради.

2² Љаранг: Философия. Часть первая. История философии. М., 1999, 32-бет.

1¹ Љаранг: Чаттверджи С. и Датта Д. Введение в индийскую философию. М., 1955, 106-145 бетлар.

7^ Н.Низомиддинов. Жануби-шарқий Осиё диний-фалсафий таълимотлари ва ислом. А.Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи. Тошкент: 2006, 66 б.

1¹Н.Низомиддинов. Жануби-шарқий Осиё диний-фалсафий таълимотлари ва ислом. А.Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи. Тошкент: 2006, 66 б.

8^ Қаранг: Н.Низомиддинов. Жануби-шарқий Осиё диний-фалсафий таълимотлари ва ислом. А.Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи. Тошкент: 2006, 69-бет.

1¹ Н.Низомиддинов. Жануби-шарқий Осиё диний-фалсафий таълимотлари ва ислом. А.Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи. -Тошкент: 2006, 65 б.

9^ Қаранг: Фалсафа қомусий луғати. “Шарқ”, -Тошкент: 2004. 443-Б

1¹ Қаранг: Фалсафа қомусий луғати. “Шарқ”, -Тошкент: 2004. 444 Б.

1¹ Ислом энциклопедия, зуҳриддин Ҳуснидинов таҳрири остида.”Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, -Тошкент: 2004, Б.108.

1¹ Қаранг: Ғарб фалсафаси Маъсул муҳаррир; Қ.Назаров. -Тошкент: Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти наш, 2004,207-209 б.

10^ 300 б.

1¹ Қаранг: Диний бағрикенглик ва мутаасиблик (юз саволга-юз жавоб) “Тошкент ислом университети” Тошкент: 2007, 91 б.

1¹ Қуръони Карим маъноларининг таржима ва тафсири. Шайх Абдулазиз Мансур. Т.: 2007,597-б.

1¹ Абдулазиз Мансур. Қуръони Карим маъноларининг таржима ва тафсири. “Тошкент ислом университети”, 2007, 604 б.

2² Ислом энциклопедия, Зуҳриддин Ҳуснидинов таҳрири остида.”Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, -Тошкент: 2004, Б.108.

1¹ Қаранг: Ҳужжатул-ислом Абу Ҳомид Ғаззолий. Иҳёу улумид-дин. Закот ва рўза сирлари. Учинчи китоб. “Мовароуннаҳр”, -Тошкент: 2005.-Б.34.

1¹ Қаранг: Ҳужжатул-ислом Абу Ҳомид Ғаззолий. Иҳёу улумид-дин. Закот ва рўза сирлари. Учинчи китоб. “Мовароуннаҳр”, -Тошкент: 2005. –Б. 70.

2² Қуръони Карим, Ҳаж сураси, 26-оят.

1¹ Имом Абу Ҳомид Ибн Муҳаммад Ал-Ғаззолий. Иҳёу улумид-дин. -Тошкент: Мовароуннаҳр, Тўртинчи китоб, 2004, 18-бет.

11^ Имом Исмоил Ал-Бухорий. Ал-Адаб Ал-Муфрад. (Адаб дурдоналари). “Ўзбекистон”, -Тошкент. -Б.16.

12^ Имом Исмоил Ал-Бухорий. Ал-Адаб Ал-Муфрад. (Адаб дурдоналари). “Ўзбекистон”, -Тошкент. -Б.13.