Mavzu: Fosforitli ammiakli selitra ishlab chiqarish texnologiyasi. Mundarija

5.Ishlab chiqarish usullari.
XX asrning oltmishinchi yillaridan boshlab 58-60% li nitrat kislotasi ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. Sutkasiga 1360-1575 tonna mahsulot ishlab chiqariladigan ammiakli selitra (AS) qurilmalari ishlab kelmoqda. Bunday qurilmalar AS-67, AS-72 va AS-72M (takomillashgan) yuqori texnik darajada ishlangan, avtomatlashgan, samarali usul va sharoitlar barpo qilingan bo‘lib, yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Ular jixozlarining joylashishi, tuzilishi, texnologik tartibi bilan o‘zaro farqlanadi. AS-67 qurilmasida sulfat qo‘shimcha (eritmaga sulfat kislota) qo‘shish, AS-72 da – sulfat-fosfat qo‘shimcha qo‘shish va AS-72M da esa magnezial (magniy nitrat) qo‘shish bilan amalga oshiriladi.
Gaz holatidagi ammiak isitgich 1 dan o‘tib, 120-160^OC gacha qiziydi. Nitrat kislota (58-60% li) esa isitgich 2 dan o‘tib, harorati 80-90^OC gacha ko‘tariladi. Nitrat kislotaning haroratini oshirish NIF apparatidan ajralib chiqayotgan sharbat bug‘i xisobiga amalga oshiriladi. Qizdirilgan ammiak suyuq holatdan gaz holatiga o‘tadi va filtrlanadi. Filtrlashdan maqsad tarkibidagi suv bug‘lari, moylar va mexanik qo‘shimchalardan tozalash xisoblanadi.
Qizdirilgan ammiak NIF apparatining pastki qismidagi borbatajlarga beriladi va NIF apparatining stakan qismining yuqorisidan nitrat kislota sochib beriladi. Reaksiya shiddat bilan boradi. Reaksiya davomida issiqlik ajralib chiqadi. NIF apparatida ammiakni azot kislotasiga yutilish samarasini oshirish uchun kislotali muxit (pH-4.5-5;) ushlab turiladi yani azot kislotasi miqdori ko‘proq olinadi. Azotni bug‘-tomchi bilan (NH₃, HNO₃, NH₄NO₃, NO₂ holida) yo‘qotilishini kamaytirish uchun nitrat kislota me’yoridan ortiqroq bo‘ladi. Chunki ammoniy nitrat eritmasi yuzasida HNO₃ bug‘ bosimi ammiaknikiga nisbatan kamroq bo‘ladi. Jihozdan chiqayotgan HNO₃ konsentratsiyasi (2-5 g/l) avtomatik boshqarib turiladi. Bu eritmaning harorati 150-170^OC, NH₄NO₃ miqdori esa 89-92% bo‘ladi. Texnologiyada asosiy jihoz NIF hisoblanadi . NIF 03X18N11 va 12XN10T markali zanglamaydigan po‘latdan tayyorlangan bo‘lib, ikkita silindrik qismdan: ostki reaktor qismi (dq 1,6 m) va ustki seperatsiya qismi (dq 3,8 m) dan iborat. Umumiy balandligi 10 m ni tashkil etadi.
Reaktor qismida qobiqning ichida reaksiya stakani (diametr qismi 1,2 m, balandlik qismi 4,3 m) bo‘lib, ostida teshiklari bo‘ladi. Reaktor ostiga titan purkagich orqali ammiak va nitrat kislotasi purkaladi. Purkagich teshigida ammiak oqimining tezligi 30-50 mg/sek bo‘ladi (3 mm diametli 6650 ta teshik bor). Nitrat kislotasining oqim tezligi esa 2-3 mg/sek ga yetadi (putkagichda 1,5 mm diametrli 2160 ta teshik bor). Hosil bo‘lgan NH₄NO₃ eritmasidagi ma’lum miqdordagi suv reaksiya issiqligi ta’sirida bug‘lanadi. Natijada ko‘taruvchi kuch hosil bo‘ladi va bug‘-suyuq emulsiya gidroblagich orqali reaksiya stakani yuqorisiga sochiladi. Buning natijasida bug‘-suyuq aralashma o‘zaro ajraladi. Ajralgan suyuqlik jihoz qobig‘i va reaksiya stakani orasidagi tirqish orqali reaktor tubiga tushadi. Stakanga uning ostki teshigidan kiradi (tirqishda ham bug‘lanish davom etadi). Reaksiya muhitida reagentlar juda qisqa muddat (0,5-1 sek) bo‘lishi sababli, nitrat kislotasi va ammoniy nitratning parchalanishi hamda ularning erkin azot holatida yo‘qolishi juda oz bo‘ladi.
Jihozning yuqori qismida separator bo‘lib, tomchili bug‘ 0,6 mg/sek tezlikda ko‘tarilib, to‘rtta barbotaj qalpoqli tarelkalarida yuviladi. Ostidagi 2 ta tarelkada nitrat kislotasi 20-25 % li NH₄NO₃ eritmasi yordamida bug‘ ammiakdan yuviladi. Yuqoridagi ikkita tarelkada esa tomchili bug‘ kondensati yordamida hosil bo‘lgan HNO₃ bug‘i va NH₄NO₃ eritmasi tomchilaridan yuviladi. Tomchilardan tamomila holi bo‘lishni qaytargichda amalga oshiriladi. Yuvindilar NIF ga qaytariladi.
Ammoniyli selitraning 87-92%li eritmasi asosiy 4 va nazoratchi 5 neytrallagichlarda ammiak bilan neytrallanadi. Konsentratsiyasi 87-92% li, 0,1-0,5 g/l azot kislotasi tutgan ammiakli selitra eritmasi kombinatsiyalangan bug‘latgich jihozi 6 ga tushadi. Ammiali selitraning 90%li eritmasi kombinatsiyalangan bug‘latgich jihozida bug‘latilib, bu tuzning suyuqlanmasi olinadi.Bu jihoz 08X22N6T markali po‘latdan tayyorlangan bo‘lib, uning umumiy balandligi 16 m tashkil etadi va asosiy qobiq-quvurli (diametr qismi 2,8 m, balandlik qismi 6,4 m) qismi NH₄NO₃ eritmasini bug‘latishga xizmat qiladi. Eritma unga quvurlarning ichki devoridan oqib tushadi. Issiqlik manbai sifatida foydalaniladigan 1,3-1,5 MPa bosimli bug‘ni quvurlararo bo‘shliqqa beriladi va issiq (180^OC) havo quvurlar ichida tomayotgan eritmaga qarshi yuboriladi. Havo esa jihozning konsentratsiyalovchi qismi (diametr qismi 2,8 m, balandlik qismi 6 m) ostidan kiradi va unda joylashgan 5 ta teshikli (elakli) tarelkalardan o‘tib boradi. Konsentrlash qismining yuqorisidagi uchta tarelkalarida qo‘shimcha issiqlik beruvchi ilonizi quvurlar bo‘ladi. Bu jarayonni amalga oshirishda havoning namligi 20 % dan oshmasligi lozim. Konsentrlash qismidan harorati 175-185^OC bo‘lgan 99,7% li NH₄NO₃ suyuqlanmasi oqib tushadi.
Jihozning yuqori tozalovchi qismida (diametr qismi 3,8 m) ikkita teshikli (elakli) tarelkalar bo‘lib, yuqorisidagi tarelka kondensat bilan, ostki tarelka esa ammoniy nitrat eritmasi bilan yuvilib turadi. Ular kirayotgan NH₄NO₃ eritmasini qisman bug‘latish va bug‘-havo aralashmasini yuvishga xizmat qiladi.
Undan suyuqlanma gidroto‘siq– neytrallagich 9 va filtr 10 orqali yig‘uvchi bak 11 ga tushadi. Fosforit unini saqlagich yomkost 13 dan dozator 14 yordamida yig‘uvchi bak 11 ga kerakli miqdorda beriladi va aralashtirgich yordamida yaxshilab aralashtiriladi. Bakdan nasos 12 yordamida bosim hosil qiluvchi bak 15 ga yuboriladi. Bu bak esa donadorlovchi minora 17 ustida joylashgan bo‘ladi. Yuqoridagi bak 15 dan suyuqlanma uchta vibroakkuistik (tebranma akkuistik) donadorlagich 16 orqali minoraga sochiladi (bundan tashqari yana uchta donadorlagich zaxirada – navbatda turadi). Donadorlovchi minora 17 kesimi to‘g‘ri burchakli 11x8 m, qalinligi 2 mm li 08x17T markadagi po‘latdan yasalgan va uning balandligi 63,5 m ga teng. Minoraning tashqi tomoni uglerodli po‘lat bog‘lamlar bilan mahkamlangan.
Hosil qilingan suyuqlanma tebranma akkuistik donadorlagichda plastinkaga o‘rnatilgan soplodan tushadi va plastinkadan ostki teshikli tebratgichdan kelayotgan akkuistik tebranishni singdirib sochiladi.