Mavzu. Fuqaro binolarning asosiy hajmiy-rejaviy sxemalari. Reja

Tabiiy yoritish – xonada kishilar haet faoliyati uchun zarur sharoitdir, 
muhim sog‘lomlashtiruvchi ahamiyatga ega va kishilarning psixofizologik holatiga 
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. SHuning uchun kvartiralardagi barcha yashash xonalari, 
oshxona, yotoqxonalar, mehmonxonalar va qariyalar internatlaridagi yashash 
xonalari va madaniy-maishiy xizmat ko‘rsatiy xonalari tabiiy yoritilgan bo‘lishi 
talab qilinadi.
Derazalarning o‘lchamlari va ularning tashqi devorlardagi joylashishi 
xonalardagi tabiiy yorug‘likning zaruriy darajasini ta’minlashi lozim, lekin undagi 
issiqlik rejimining buzilishiga sabab bo‘lmasligi kerak. Masalan, 44am deraza 
bizning iqlimda xonalarni yozda ortiqcha qizib ketishiga sabab bo‘lishi mumkin. 
Deraza yuzasining pol yuzasiga nisbati 1:5,5 dan 44am va 1:8 dan kichik 
bo‘lmasligi kerak. Turar-joy binolarida xonalar asosan yon tomondan yoritiladi. 
Derazadan eng uzokda joylashgan devordan 1 m masofadagi nuqtada TYOKning 
minimal kiymati 0,5 % dan kam bo‘lmasligi kerak.
Koridor tipidagi uylarda va yotoqxonalarda uzunligi 12 metrdan ko‘p 
bo‘lgan koridorlarni tabiiy yoritish talab qilinadi. Bunda deraza yuzasining pol 
yuzasiga nisbati 1:16 ga teng bo‘lishiga ruxsat beriladi. Bir tomondan yoritilgan 
koridorning uzunligi 20 metrgacha, ikki tomondan yoritilgan koridorning uzunligi 
40 metrgacha bo‘lishi mumkin.
Insolyasiya, ya’ni xonalarga ma’lum belgilangan vaqt davomida bevosita 
quyosh nuri tushishini ta’minlash (bir kunda 2-3 soat) muhim gigienik ahamiyatga 
ega. Quyosh nurlari kishi organizmiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi bilan birga, bizning 
iqlimda yilning issiq paytlarida xonalarni ortikcha isib ketishiga sabab bo‘lishi ham 
mumkin. Buni oldini olish uchun derazalarning orientatsiyasiga, kvartiraning 
planirovkasiga e’tibor berish kerak hamda kuyoshdan himoya qilish qurilmalaridan 
foydalansa bo‘ladi.
Derazalari bir tomonga qaragan kvartiralarni gorizontning 315° va 45° 
oralig‘idagi sektorga qaratib joylashtirish mumkin emas. CHunki ularga hech 
qachon quyosh nuri tushmaydi, gigiena talablari buziladi. Bizning iqlimda bunday 
ta’qiqni gorizontning 200° dan 290° gacha bo‘lgan sektoriga ham (janubiy-g‘arb 
va g‘arb tomonlar) tadbiq qilish mumkin. Lekin bu holda aksincha. Tushgacha 
shunday ham isigan xonalarga tushdan keyin to‘g‘ridan-tug‘ri quyosh nurlarining 
tushishi ularni haddan ziyod qizib ketishiga sabab bo‘ladi (4.8-rasm).
Turar-joy binolaridagi yashash xonalarini tashqi shovqindan himoya qilish, 
yonma-yon joylashgan kvartiralarni tovush izolyasiya qilish ham muhim gigienik 
ahamiyatga ega. SHovkindan himoya kilish uchun ma’lum shaharsozlik tadbirlari, 
hajmiy-plan echimlarini qo‘llash, binoning to‘siq konstruksiyalariga zaruriy tovush 
izolyasiyasi xususiyatlarini berish kabi usullar qo‘llaniladi.

---