Mavzu: Hisoblash texnikasining rivojlanish tarixi

Mavzu: Fayllar va kataloglar.
Maqsad: Ta'limiy: o`quvchilarga adres va ma’lumotlar maydoni, fayl tushunchasi, fayl kengaytmasi haqida bilim berish.
Tarbiyaviy: o`quvchilarni yangi bilimlar egallashga va uning ahamiyatini tahlil qilishga yo`naltirish.
Rivojlantiruvchi: o`quvchilarning kompyuterlardan foydalanish bo`yicha bilim va tasavvurlarini kengaytirish va kerakli ma’lumotlar bilan ishlash madaniyatini shakllantirish.
O'tish usuli: Tushuntirish, suhbat, ko'rsatmalilik.
Dars jihozi: Mavzuga oid rasmlar. Slayd.
Darsning rejasi;
1. Tashkiliy qism. (3 daqiqa)
2. O`tilgan mavzuni takrorlash va uy vazifani tekshirish. (15 daqiqa)
3. Yangi mavzuni bayoni. (10 daqiqa)
4. Mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa)
5. O`quvchilarni baholash . (5 daqiqa)
6. Uyga vazifa. (2 daqiqa)
Darsning borishi:
I. 1. Salomlashish. 2.Davomatni aniqlash. 3.O'quvchilarni darsga tayyorlash.
II. Operatsion sistemaning qanday asosiy vazifalarini bilasiz? Operatsion sistema qanday asosiy qismlardan iborat? Operatsion sistemaning ichki va tashqi buyruqlari haqida so`zlab bering. Operatsion sistemaning qobiq-dasturi deganda nima tushunasiz? Norton Commander dasturining afzalliklari nimada?
III. Disk sektor va yo'llardan iborat bo'lib, har bir sektor va yo'l adres yoki ma’lumotlar maydonidan iborat bo'ladi. Adres maydoniga disk, yo'l, sektor tartiblari va nazorat yig'indisi deb ataluvchi kod yoziladi. Bu ma'lumotlar diskdan kerakli axborot topishni ta'minlaydi. Ma'lumotlar maydoniga esa foydalanuvchining axboroti, amaliy dastur qismi, matnli axborot yoki boshqa biror ma'lumot yoziladi va diskda alohida baytlar to'plamlari shaklida saqlanadi. Bu baytlar to'plamining butunligini saqlash uchun foydalanuvchi va operatsion sistema tomonidan tanilish belgisi, ya'ni nomi bo'lishi kerak. Nomlangan baytlar to'plami fayl (ing. file - ma'lumot) tushunchasi bilan quyidagicha bog'lanadi.
Fayl - biror nomga ega bo'lgan va kompyuterning tashqi xotirasida joylashgan baytlar majmuidir. Fayl sistemasi esa biror axborot saqlovchi vositada ma'fumotlarni joylashtirishni tashkil etish vositasidir.
Fayldagi ma'lumotlar matn, chizma, dastur va h.k. bo'lishi mumkin. Masalan, diskka yozilgan biror o'yin dasturi yoki matn muharririda yozilgan biror matn alohida faylga misol bo'la oladi. Diskda axborotni saqlashning boshqa usuli yo'q. Diskka birgina «A» harfini yozish uchun ham unga nom berish va rasmiylashtirish shart. Yuqorida aytilganidek, fayl foydalanuvchi va operatsion sistema tomonidan tanilishi va foydalanilishi uchun nomga ega bo'lib, odatda, nuqta bilan ajratilgan ikki qismdan iboratdir. Birinchi qismda foydalanuvchi tomonidan berilgan faylning xususiy nomi (Paint, Bloknot, MS Word dasturlarida ma'lumotlaringizni saqlaganingizda nom berganingizni eslang), ikkinchi qismda shu ma'lumotlar qaysi dastur tomonidan tanilishi lozimligini bildirish uchun dastur tomonidan berilgan fayl kengaytmasi deb ataluvchi nom aks etadi. Masalan, Rasm.bmp, Ma'lumot.txt, Mening oilam.doc, Klava.exe, Puzzle.exe. Kengaytma bo'lmagan hollarda fayl nomi xususiy nomi bilan bir xil bo'ladi. Faylning xususiy nomi 1 tadan 255 tagacha, kengaytmasi esa 1 tadan 3 tagacha (kamdan kam hollarda 4 tagacha) belgiga ega bo'lishi mumkin. Fayl nomi kengaytmasi yozilishi majburiy emas. Lekin kengaytma faylda saqlanayotgan ma'lumot turini bildirgani uchun undan foydalanish qulaydir. Hozirgi kunda ishlab chiqarilayotgan barcha dasturlar fayl nomi kengaytmasini o'zlari qo'shib qo'yadi. Fayl kengaytmasidan mazkur fayl qaysi dastur tomonidan tashkil etilganini bilib olish mumkin. Quyida ko'p uchrab turadigan fayl kengaytmalarini keltiramiz:
Faylning eng muhim xususiyatlari (rus. cBOHCTBa, ing. attributes) —< nomi, hajmi (baytlarda), hosil qilingan va yangilangan sana (kury, oy, yil) va vaqtidir (soat va daqiqa).
Masalan, barcha fayllarni turiga qarab matnli yoki matnli bo'lmagan guruhlarga bo'lish mumkin. Matnli bo'lmagan fayllarni ko'pincha, matnli fayllarni ikkilik sifatida qaraydigan dasturni yozish qiyin bo'lmasa ham, ikkilik fayllar deb atashadi. Matnli fayllarda bevosita ekranda o'qishga, shuningdek, chop etish qurilmasida chiqarishga mo'ljallangan alifbo-raqamli axborot saqlanadi. Matnli fayllar kompyuter texnologiyalarida muhim ahamiyat kasb etadi.
Fayllarni boshqa xususiyatlari bilan ham sinflashtirish mumkin: fayl-dasturlar va fayl-ma'lumotlar (ya'ni, dasturlar qayta ishlashi mo'ljallangan obyektlar). Bunday ajratish shartlidir, chunki dasturli fayllar vaziyatga qarab ma'lumotlar sifatida ham qaralishi mumkin.
Kataloglar direktoriyalar (inglizchadan: ma'lumotnoma, manzilli kitob) deb ham yuritiladi. Katalog — bu fayllar nomlari, ularning hajmi, atributlari (xususiyatlari), so'nggi yangilangan vaqti va h.k.lar saqlanadigan diskdagi maxsus joy. Windows operatsion sistemasida katalog papka (ing. folder so'zidan olingan) deb ham yuritiladi.
Katalog tushunchasini kundalik hayotimizdan olingan misol orqali tushuntiramiz.
Tasavvur qiling, disk — bu bog'lamli qutilar va alohida (qutisiz) bog'lamlar saqlanayotgan shkaf bo'lsin. O'z navbatida, qutilarda bog'lamlar uchun alohida qutichalar va yana bog'lamlar bo'lsin. Quti, quticha va bog'lamlarga yorliq yopishtirilgan.
Endi, bog'lam — bu yorliqda belgilangan nomli fayl deb tasawur qiling. U holda alohida quti — bu ushbu diskning katalogi, bu qutidagi quticha esa — katalog osti (kichik katalog)dir.
Shkafdagi (ya'ni, mantiqiy diskdagi) qutilarning (ya'ni, kataloglarning) va alohida bog'lamlar (ya'ni, fayllar) to'la ro'yxati ushbu diskning bosh katalogi deb ataladi. Bu katalogda va alohida fayl (bog'lam)lar ro'yxatdan o'tadi. Birinchi pog'onadagi katalog(quti)larda ikkinchi pog'onadagi katalog(quticha)lar va alohida fayl (bog'lam)lar joylashgan. Uchinchi, to'rtinchi va hokazo pog'onadagi ichma-ich joylashgan kataloglar ham bo'lishi mumkin.
IV. Fayl deganda nimani tushunasiz?
Faylning nomi haqida toiiq ma'lumot bering.
Fayl kengaytmasining qanday turlarini bilasiz?
Fayl sistemasi haqida so'zlab bering.
Katalog nima? Katalog osti-chi?
Bosh katalog va joriy kataloglarning farqi nimada?
V. Savollarga javob yozish, qisqa test tuzib kelish
O'quv-tarbiya ishlar bo'yicha rahbar o'rinbosari (imzo)


13-DARS
Sinf: 8 V
Sana: ________ 2018yil