Мавзу: Хозирги замон психологияси ривожланишининг муҳим тенденциялари. Мундарижа

Трансперсонал психология ХХ асрнинг 60 йилларида кўплаб таниқли психологлар ва психиатрларнинг тадқиқотлари асосида шаклланган, аммо бу йўналишнинг шубҳасиз етакчиси Станислав Грофф³². Трансперсонал психология биринчи маротаба инсон психологиясини ҳаётнинг шахсийгача бўлган даврини, яъни танадан ташқари руҳий мавжудотнинг интраутерин ва олдинги циклини ҳисобга олган ҳолда кенг миқёсли тадқиқотлар олиб боради.³³ Учала давр ҳам маълум бир шахснинг ягона цикли сифатида тақдим этилади, бу ер юзидаги одамнинг ижобий ёки салбий тўқнашувларини аввалгига қараганда анча юқори нуқтадан кўриб чиқишга имкон беради.
Трансперсонал психология онгни кенг кўламдаги спектрида ўрганади: кўп ўлчовли мавжудотдаги онг ҳолатларининг кўплиги, онгнинг юқори ҳолатлари, парапсихологик ҳодисалар, мета-эҳтиёжлар ва мета-қадриятлар. Шунга кўра, илгари илм-фан нуқтаи назаридан қабул қилинмайдиган терапевтик усуллар қўлланилади: медитация, ҳолотропик нафас олиш, фаол тасаввур, диний ва мистик тажриба, онгнинг ўзгарган ҳолатлари. Шахсий ўсиш, гиёҳвандлик, алкоголизм, ўз жонига қасд қилиш тенденциялари, психоз ва неврозларни даволаш бўйича тренингларда трансперсонал ёндашув маънавий инқирознинг навлари сифатида алоҳида аҳамиятга эга.
Трансперсонал психология инсон ҳаётидаги баъзи бир дақиқаларни таъкидлайди, улар руҳий инқироз деб аталади ва шахснинг ўзгариши инқирозга айланади. Афсуски, замонавий психиатрия бундай эпизодларни психиатрик касаллик билан чалкаштириб юборади ва уларни бостириш учун стандарт психиатрия процедуралари ва дори-дармонларидан фойдаланади. Бироқ, бундай инқирозни даволаш учун энг катта имконият деб биладиган муқобил ёндашув мавжуд - бу ерда трансперсонал психология энг самарали ҳисобланади.
Онтопсихология йўналишини ХХ асрнинг 70 йилларида психология, социология, илоҳиёт ва фалсафа доктори, профессор А. Менегетти яратган.³⁴ Онтопсихология «Руҳ борлиги тўғрисида таълим» (юнонча) деб таржима қилинган. Онтопсихологиянинг илмий интизом сифатида мутлақ янгилиги ва мураккаблиги шундан иборатки, ушбу билим соҳаси айнан замонавий инсон ўзининг тарихий ривожланиши натижасида йўқолган нарсаларга тегишли. Бугунги кунда кўпчилик бизда мавжуд бўлган, биздан олдин туғилган ва ундан кейин ҳам мавжуд бўлган нарсанинг борлигига шубҳа қилмайди. Худди шу тарзда, инсон танасининг катталиги ва индивидуал онг макони билан чекланган мавжудот эмас, балки очиқ кўп ўлчовли фикрловчи моддадир.
Онтопсихология кенг клиник амалиёт ва метафизик тажрибага асосланиб, айни пайтда бошқа стратегияни таклиф этади - математик текширилган ҳаракатлар асосида стереотипик мавжудотдан қасддан мавжудликка онгли равишда ўтиш. Онтопсихологиянинг амалий вазифаси бир хил - инсоннинг муваффақияти. Муваффақият нафақат ижтимоий эътирофга эришиш ва маълум бир моддий фаровонликни қўлга киритиш учун, балки муқаддас муваффақият - соғлиқ, психологик қулайлик, эстетик жиҳатдан қондириш учун ҳам тушунилади.
Онтопсихология семантик режимлар иерархияси, неденцеллиги ва ҳаётни белгилаш тамойиллари жиҳатидан одамнинг батафсил ва тўлиқ таркибий-динамик топологиясини таъминлайди. Инсоннинг вазифаси - бир вақтлар йўқолган табиатини қайтариб олиш. Онтопсихологияда бу жараён метанея атамаси билан белгиланади - ақлий ва хулқ-атвор моделларини прогрессив равишда қайта ташкил этиш, оиладан, ижтимоий, диний, маданий ва бошқа стереотиплар томонидан шакллангандан қайта йўналтиришдан иборат.
Онтопсихология инсон руҳиятининг энг асосий қатламларини ўрганиб, фақат умумий маълумотларни етказа олади ва ҳар бир инсон ҳаёти билан бирга кечадиган долзарб муаммоларни ҳал қилишга қодир эмаслигига ишониш нотўғри бўлар эди. Аксинча, онтотерапия техникаси амалий психология соҳасида ниҳоятда самарали. Психологиянинг бошқа соҳалари билан таққослаганда чуқурроқ таҳлил қилиш муаммоларни илдизидан йўқ қилишга ва шунга мос равишда бутун юқори психологик тузилманинг тўлиқ тикланишига олиб келади. Бошқа мактаблар сингари, онтопсихология функционал бўлмаган мижозлар билан ишлайди. Бундан ташқари, онтопсихология, бошқа мактаблардан фарқли ўлароқ, фаровон мижозлар - ишбилармонлар, сиёсатчилар, санъат ва фан одамлари билан интуитивлик ва ижод захираларини очиш орқали уларни юқори даражаларга олиб чиқиш нуқтаи назаридан ишлаш учун зарур билимларга эга. Онтопсихология сўнгги ўрганилмаган майдонни тўлдирди - бу руҳнинг муҳим субъективлиги ва, албатта, бутун психология фанининг асоси бўлди.