Мавзу: Хозирги замон психологияси ривожланишининг муҳим тенденциялари. Мундарижа

Психодрама машғулоти исиниш билан бошланади, бу гуруҳдаги энергия даражасини кўтариш ва иштирокчиларни маълум мавзуларга созлаш учун мўлжалланган ҳаракат ёки медитация машқлари бўлиши мумкин. Айнан шу мавзу танланади, уни ифодалайдиган шахс эмас, чунки фақат шу ҳолда иш учун танланган мавзу гуруҳ мавзуси бўлади. Танлов амалга оширилгандан сўнг, ҳаракат босқичи бошланади. Саҳна кўринишидаги саҳна кўринишида, қаҳрамон гуруҳ аъзолари ёрдамида ўзи учун қизиқарли бўлган вазиятни кескин равишда такрорлайди.
Биринчидан, қаҳрамон гуруҳ аъзолари орасидан ўзини ўзи бошқача роль ўйнаши мумкин бўлган ҳолатларда танлайди. Кейинчалик, унинг ҳаётий ҳолати учун муҳим бўлган ролларни ижро этиш учун иштирокчилар танланади (бу ҳам ҳақиқий одамлар, ҳам унинг хаёллари, фикрлари ва ҳиссиётлари, ҳатто орзулари ҳам бўлиши мумкин). Қабул қилиш шакллари ҳақиқий воқеаларни сўзма-сўз такрорлашдан тортиб, аслида ҳеч қачон бўлмаган рамзий саҳналарни саҳналаштиришгача давом этади.
Психодраматик саҳна протогонист муаммоли вазиятга эчим топганда ёки вазият тўғрисида етарли маълумот олганини ҳис қилганида тугайди. Акция босқичидан сўнг, ўртоқлашиш амалга оширилади – “акция иштирокчилари” ва «томошабинлар» ўртасида таассуротлар алмашинуви. Биринчидан, ролларни ижро этган иштирокчилар ўзларининг тажрибаларини “ролдан ташқарида” бўлишадилар, яъни улар қандай бўлганлиги ҳақида гаплашадилар, масалан, қаҳрамоннинг онаси. Кейин бутун гуруҳ ўзларининг «ҳаётдан» ҳис-туйғуларини баҳам кўришади, яъни иштирокчилар ўз ҳаётларида содир бўлган шунга ўхшаш вазиятлар, акция ёки уни томоша қилиш пайтида ҳис қилганликлари ҳақида гапиришади. Қаҳрамонга ёки гуруҳ аъзоларига зарар етказиши мумкин бўлган ҳар қандай нарса - фикрлар, баҳолаш, вазиятлар ҳақида маслаҳат бериш тақиқланади. Психодрама бугунги кунда ўзининг асл шаклида кенг тарқалмаган, аммо унинг элементлари психологиянинг барча соҳаларида кенг қўлланилади.
Транзакцион таҳлил - бу 50 йилларда америкалик психолог ва психиатр Э. Берн томонидан ишлаб чиқилган психотерапия йўналиши.¹⁵ Транзакцион таҳлил усули: ота-она, катталар, бола - психотерапевт Эрик Берннинг сўзларига кўра, улар ҳар биримизда яшайди. Нима учун биз ўзга одамлар билан бошқача йўл тутишимизни ва улар биз билан нима учун бошқача йўл тутишини тушуниш учун уларнинг овозини таниб олишни ўрганишимиз керак. Биз қандай алоқа қиламиз? Биз баъзи одамлар билан хотиржам ва ишонч билан гаплашамиз, бошқаларга ўргатамиз, бошқалардан эса жаҳлимиз билан ниманидир талаб қиламиз.
Америкалик психотерапевт Эрик Берн шундай қилиб ҳаётимизнинг турли лаҳзаларида ва турли вазиятларда биздаги «мен» нинг учта ҳолати пайдо бўлишини таклиф қилди: Ота-она, катталар ва бола. Берн хулқ-атворини таҳлил қилиш ва нима учун кўпинча ҳамкасбларимиз, болаларимиз ёки дўстларимизни тушунмаслигимизни ва бу вазиятни ўзгартириш учун нима қилишимиз кераклигини билиб олишга имкон берадиган психотерапия усулини ишлаб чиқди. Усулга қуйидагилар киради: 1) таркибий таҳлил (эго ҳолатлар назарияси): 2) эго ҳолатларнинг ўзаро таъсири сифатида «битим» тушунчасига асосланган фаолият ва алоқанинг ҳақиқий транзакцион таҳлили; алоқага кирадиган иккита шахс; 3) психологик «ўйинлар» ни таҳлил қилиш; 4) сценарийларни таҳлил қилиш (ҳаёт сценарийси таҳлили - «сценарий»).
Эго-ҳолат субъектнинг мавжуд бўлишининг ҳақиқий усули сифатида тушунилади. Учта асосий эго ҳолати ажратилади: «Ота-она», «Бола» ва «Вояга этганлар». Ўзаро алоқага киришиш, инсон доимо улардан бирида бўлади. Берн томонидан транзакцион таҳлил асосида ишлаб чиқилган психотерапия одамни ўз ҳаётини дастурлаштирадиган скриптлардан, уларнинг хабардорлиги, шахслараро муносабатларда зудлик билан, спонтанлик, самимийлик ва самимийлик билан қаршилик кўрсатиш орқали, оқилона ва мустақил хатти-ҳаракатлар қилишга йўналтиради. Транзакцион таҳлилнинг асосий мақсади - барча эго ҳолатлар ўртасидаги уйғун муносабатлар орқали шахсда мувозанатли вазиятни шакллантириш.
Транзакцион таҳлил замонавий мактаби иккита мезонга эга: аниқлик ва шаффофлик. Тушунувчанлик - бу нафақат маълумоти, ижтимоий мавқеи ва ёши турли даражадаги одамларга материалнинг мавжудлиги, балки мураккаб ақлий ёки ижтимоий ҳодисалар ҳақида оддий тилда гапириш қобилиятидир. Яна бир мезон шундаки, шаффофлик психологик стратегияларнинг ҳалоллигини бошқарув ва алоқа психологиясининг кўплаб замонавий тенденцияларига хос бўлган ҳар қандай манипуляция аломатининг йўқлигини назарда тутади.
Транзакцион таҳлил мактаби психологларининг фикрига кўра, бу дунёдаги этакчи психологлар, психотерапевтлар, бизнес-маслаҳатчилар томонидан муваффақиятли қўлланиладиган тушунарли, қизиқарли ва самарали психологик моделлардан биридир. Транзакцион таҳлил - бу Эрик Берн томонидан асос солинган ва кейинчалик бошқа тадқиқотчилар томонидан ишлаб чиқилган инсон шахсиятининг назарияси, ижтимоий таъсир ўтказиш ва психотерапия тизими.