Mavzu: ingliz tilida sinonimiya va omonimiya hodisasi

team(n)- a group of players forming one side raqobatli o‘yinda yoki sportda;
team(n)- jamoa (v) “umumiy maqsadga erishish uchun jamoa”
bo‘lib yig‘ilish;
clap (v)- qarsak chalish “qo‘llaringizni bir-biriga qayta-qayta urish, odatda kimnidir olqishlash yoki olqishlash uchun bir narsa”;
clap (n) - qarsak chalish kaftlarni bir-biriga urish harakati.
Ingliz tilida omonimlarning paydo bo‘lishiga hissa qo‘shgan omillar orasida fonetik o‘zgarishlar muhim o‘rin egallaydi.Bu esa juda ko‘p sonli so‘zlarning tovushiga mos kelishiga olib keldi. Tahlil qilingan misollardan 931 tasi. (19,5%) fonetik oʻzgarishlar natijasida vujudga kelgan.
Qadimgi ingliz davrining oxirida ham urg‘usiz holatda so‘z oxirida turgan unlilarning umumiy zaiflashishi boshlandi, buning natijasida -a, -e, -i, o lar -e bilan mos keldi.Ular zaiflashdi va qisqartirilgan stresssizga aylandi.XV asrning boshlaridaoxirgi -e[-] ning postendar bo‘g‘inlarida yakuniy tushish jarayoni mavjud sodir bo‘ldi.
Ingliz tilining butun fonetik-morfologik tuzilishiga katta ta’sir ko‘rsatgan bu fonetik o‘zgarish natijasidarus tilidagi ilgari turli xil so‘zlar undosh bo‘lib qoldi, masalan:
-O.E. sunu-oʻgʻil yoki erkak oʻzining ota –onaning u yoki bu nisiga bog‘liq;
-sunne – “yer atrofida aylanadigan yulduz” oʻgʻil -[sAn]
-sun- quyosh (sunnadagi undoshlarning soddalashtirilgani ham bu tasodifga hissa qoʻshgan);
-OE.eare - quloq “odam va boshqa umurtqali hayvonlarning eshitish va muvozanat organi”;
- ear- ayniqsa uning tashqi qismi vaboshoq, donli o‘simlikning urug‘li boshi yoki boshoq;
ear- quloq [lq] (qadimgi inglizcha diftong [ea:] qisqargan.Ingliz tilining erta oʻrta davrida monoftong [e:] ga, va erta yangi ingliz davrining boshida katta unli siljishi [e] > [J] taʼsirida.Keyinchalik sonanta vokalizatsiya [r] sodir bo‘ldi va diftong [lq]) shaklllandi.
Oʻrta ingliz davrining oxirida (XV asr) ai va ei diftonglari bitta [el] ga toʻgʻri kelgan, buning natijasida, masalan, behudaga ega bo‘lish yoki o‘zining tashqi ko‘rinishi, qobiliyati yoki qadr-qimmati haqida haddan tashqari yuqori fikrda bo‘lish yoki ko‘rsatish kabi so‘zlar bir omonim bo‘ladi - tomir “qon aylanish tizimining bir qismini tashkil etuvchi naychalarning har qandayiga, asosan kislorodni yo‘qotgan qonni yurakka olib boradi”.⁵⁵
XVI asr oxiri - XVIII asrning birinchi yarmida ingliz tilining tovush tizimida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berdi.Bu “Buyuk unlilarning siljishi” deb ataladi, uning xarakterli xususiyati cho‘zilgan unlilarning torayishi va ularning eng torlarining diftonglanishidir.⁵⁶
O‘rta inglizcha uzun [R] erta yangi ingliz davrida diftong [el] ga o‘tdi, buning natijasida ko‘p sonli omonim so‘zlar paydo bo‘ldi. Masalan,
tovarni pulga almashtirishni sale [sell], “biror narsani sotish harakati”
sail [sell] “shamolni ushlab, qayiqni, kemani yoki boshqa kemani harakatga keltirish uchun ustunga cho‘zilgan bir parcha pf material”.
Oʻrta inglizcha uzun unlilarning uzun [J] dagi tasodif tufayli - yopiq [F:] va ochiq [e:], ko‘p sonli omonim juftliklar ham paydo bo‘ladi, masalan, zaif [wJk] “jismoniy jihatdan qiyin ishlarni bajarish uchun kuch yo‘q; kam jismoniy kuch yoki energiyaga ega bo‘lish” - week [wJk] etti kunlik davr.⁵⁷
“Buyuk unli siljishi”dan keyin sodir boʻlgan boshqa bir qator fonetik oʻzgarishlardan 17-asr oʻrtalarida sodir boʻlgan -l dan oldingi boshlangʻich holatda [k] tovushining yoʻqolishini qayd etish mumkin.
-knave [neiv]- “vijdonsiz odamning insofsizligi”;
-nave [neiv] - ”cherkov binosining markaziy qismi jamoatning ko‘p qismini sig'dirishga moyil edi” so‘zlarning mos kelishidir.
Keyinchalik, XVII asr oxirida [r] da wr- [wr] boshlang‘ich birikmasining soddalashtirilgani mavjud bo‘lib,bu ko‘p sonli omonim juftlarning paydo bo‘lishiga olib keladi, masalan,
- wrap [rxp] “qog‘oz yoki yumshoq material bilan qoplash yoki o‘rash”;
- rap [rxp] “strike (qattiq sirt) bir qator tezkor,ovozli zarbalar, ayniqsa diqqatni jalb qilish uchun”.
XVII asr boshlarida undoshlardan oldin va soʻz oxirida [r] tovushining ovozlanishi va yoʻqolishi kuzatiladi ,natijada lord [d] zodagon yoki oliy mansab egasi kabi juft soʻzlar bir-biriga toʻgʻri kelgan; a nobleman - laud [ILd] “praise”⁵⁸.
XVIII asrning ikkinchi yarmida boshlang‘ich ovozsiz wh [wh] [W] deb aytiladi, bu bir qator so‘zlarning bir-biriga mos kelishiga olib keldi, masalan: whale kit[well] “sochsiz tanasi, gorizontal dum qanoti va juda katta dengiz sutemizuvchisi va nafas olish uchun boshning tepasida teshik” – wail yig‘lash [well] “og’riq, qayg‘u yoki g‘azabning uzoq davom etgan baland ovozi”.
XVIII asrning ikkinchi yarmida boshlang‘ich h unli tovushlardan oldin talaffuz qilinishini to‘xtatadi, bu juda ko‘p sonli juda keng tarqalgan so‘zlarga mos kelishiga olib keldi, masalan: heir merosxo‘r [eq] “shu shaxsning o‘limi bilan boshqa shaxsning mulkiga yoki unvoniga qonuniy ravishda ega bo‘lgan shaxs” - havo [eq] “yerni o‘rab turgan ko‘rinmas gazsimon modda, asosan kislorod va azot aralashmasi”.
Yigirmanchi asrning o‘rtalariga kelib, [L] dagi [Oq] diftongining qisqarishiga maʼlum bir tendentsiya mavjud boʻlib, bu bilan bogʻliq holda pawl panjasi[PL] hayvon oyogʻi panjasi va yostigʻi”-pore [PL] “minut” kabi soʻzlar tovushida bir-biriga toʻgʻri kelgan.Gazlar, suyuqliklar yoki mikroskopik zarralar o‘tishi mumkin bo‘lgan sirtda, ayniqsa teri yoki organizmning qobig‘ida ochilish” - pour quying [PL] “barqaror oqimda tez oqadi” misol bo‘la oladi.
Tilshunos olimlarning tadqiqotlari davomida ma’lum bo‘ldiki, 136 (2,8%) omonimlarning paydo bo‘lishi semantik o‘zgarishlarga asoslangan,chunki bu omonimlar guruhi til taraqqiyotining turli davrlarida polisemiyaning yemirilishi natijasida vujudga kelgan.Bu omilfrogqurbaqa [frog] “quyruqsiz amfibiya qisqa bog‘liq tanasi,nam silliq terisi va sakrab uchuvchi qurbaqa