Mavzu: Ishlab chiqarish nazariyasi Mundarija

1.2 Ishlab chiqarish omillari
Ishlab chiqarish nazariyasi resurslarni yagona firma doirasida yuzaga keladigan mahsulotga aylantirish qonuniyatlarini o‘rganadi. Nazariyaning asosiy vositasi ishlab chiqarish funktsiyasi bo‘lib, undan keyin xarajatlar funktsiyalari olinadi. Oxir oqibat, ishlab chiqarish nazariyasi ishlab chiqarish funktsiyasi va texnologik xususiyatga ega bo‘lgan cheklovlar ostida foydani ko‘paytirish yoki xarajatlarni minimallashtirish muammosi qanday hal qilinishini tushunishga imkon beradi. Ishlab chiqarish funksiyasi birinchi marta 1890 yilda ingliz matematigi A. Berri tomonidan aniq taqdim etilgan . Marshallga "Iqtisodiyot fanining asoslari" ga matematik ilovani tayyorlashda yordam bergan. Firma ishlab chiqarish nazariyasini batafsil o‘rganish uchun ishlab chiqarish omillari tushunchasi va turlarini ko‘rib chiqamiz.
Ishlab chiqarish - bu odamlar iqtisodiy faoliyatining shunday sohasi bo‘lib, unda iqtisodiy resurslar zarur foyda olish uchun bevosita sarflanadi. Tovar va xizmatlar ishlab chiqarishga jalb qilingan resurslar ishlab chiqarish omillari deb ataladi. Iqtisodiyot fani ishlab chiqarish omillarining to‘rtta guruhini ajratib ko‘rsatadi: inson resurslari, tabiiy resurslar, kapital, tadbirkorlik. Bu omillarning har biri iqtisodiy tizimda o‘z o‘rniga ega va ma'lum funktsiyalarni bajaradi. Inson resurslari (iqtisodchilar ularni "mehnat" deb ham atashadi) - bu shaxsning foyda olish yoki xizmatlar ko‘rsatishga qaratilgan har qanday intellektual yoki jismoniy faoliyat bilan shug‘ullanish qobiliyati. Mehnat uchun to‘lanadigan narx ish haqi deb ataladi.



Ishlab chiqarish omillari

Yer

Kapital

Tadbirkorlik
qobilyati

Ishchi kuchi

Tabiiy resurslar - bu tovarlar va xizmatlar yaratish uchun foydalaniladigan tabiiy ne'matlar (foydali qazilmalar, o‘rmonlar, suv, havo va boshqalar). Iqtisodchilar ishlab chiqarish omili sifatida tabiiy resurslar haqida gapirganda ko‘pincha "yer" atamasini ishlatadilar. "Yer" atamasi tabiat tomonidan ma'lum miqdorda va undan ortiq miqdorda berilgan barcha kommunal xizmatlarni o‘z ichiga oladi, xoh yerning o‘zi, xoh suv resurslari, xoh foydali qazilmalar bo‘ladimi? Yer ishlab chiqarish omili sifatida ikki ma’noda qaraladi, tor ma’noda yer osti deganda bevosita yer uchastkalari tushuniladi. Bunday holda, saytning joylashishiga, uning maydoniga va erning sifatiga katta ahamiyat beriladi;
so‘zning keng ma’nosida yer deganda ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan, yer osti va uning yuzasida joylashgan barcha tabiiy resurslar tushuniladi. Shunday qilib, tog‘-kon sanoatida yoki dengiz va daryo fazosida, gidroelektrostantsiyalar yoki turli moddiy boyliklarni saqlash inshootlarini qurishda er o‘zining maydoni uchun emas, balki u bilan bog‘liq bo‘lgan resurslar uchun ham qimmatlidir. .
Yerning umumiy taklifi, boshqa ishlab chiqarish omillaridan farqli o‘laroq, tabiatan nisbatan qat'iydir va uni yuqori narxga qarab ko‘paytirish yoki past narxda pasaytirish mumkin emas (erning miqdori ba'zan drenajlash orqali ko‘paytirilishi mumkin, va foydalanishdagi erning unumdorligi haddan tashqari ekspluatatsiya natijasida yo‘q qilinishi mumkin). Yerdan ishlab chiqarish omili sifatida intensiv foydalanish ishlab chiqarishga qo‘shimcha omillar - mehnat va kapitalni jalb qilishni nazarda tutadi. Shunday qilib, tuproq unumdorligini sun'iy ravishda oshirish mineral o‘g‘itlarni tuproqqa kiritishni talab qiladi, ya'ni. qo‘shimcha kapital uchun yerga arizalar. Aslida, bir omil boshqasi bilan almashtiriladi. Demak, tabiiy omillarning chegaralanganligini yengish uchun ularning o‘rnini bosuvchi ishlab chiqarish omillarining ishtiroki cheksiz bo‘lishini taqozo etadi, bu, albatta, mumkin emas. Muammo bir omilning boshqasiga almashtirilishi daromadning pasayishi effektiga duch kelishi bilan yanada kuchayadi. Qo‘shimcha omillarni ma'lum bir nuqtaga qadar (A nuqtagacha) qo‘llash doimiy ravishda ortib borayotgan daromadlarni beradi. Ammo keyin (A nuqtadan keyin) bu qaytish pasaya boshlaydi. Masalan, don ekinlarining hosildorligini kimyo zavodida ishlab chiqarilgan o‘g‘itlarni qo‘llash orqali oshirish mumkin (shunday qilib, er kapital bilan almashtiriladi). Ammo qo‘shimcha miqdorda o‘g‘itlar kiritilishi natijasida hosildorlikning oshishi cheksiz bo‘lishi mumkin emas. Shunday vaqt keladiki, qo‘shimcha qo‘llaniladigan o‘g‘itlar kamroq va kamroq foyda keltiradi .