Мавзу: жисмоний тарбияда илмий тадқИҚот ишлари м у н д а р и ж а

Ритмик характеристика.
Харакат ритми.
Бу фазада ва вақт бирлигида кучни нисбатан тӯғри тақсимлашни тушунамиз. Жисмоний машқлар бажаришда мускулларни таранглашиши ва бӯшашишини алмаштиришни тӯғрива ӯз вақтида бӯлиши - спорт техникасини эгаллаши кӯрсаткичлардан биридир. Ритм харакатнинг айрим элементлари бир бутун харакат қилиб бирлатирилганлиги сабабли , умуман хар харакатни тезлатиш ёки секинлатишга қарамасдан бу харакатнинг умумий ритмик кӯриниш маълум шароитларида ӯзгаришсиз қолиши мумкин.
Харакат ритми рационал техниканинг объектив қонуниятларига мувофиқ равишда инсон томонидан яратилади ватартибга с олинади.
Ритм хамма харакатларни бир бутун қилиб бирлаштиради. Хар бир харакат фаолиятига ӯзининг ритми тааллуқли бӯлиб . ундан оғиш шу харакатни техникасини бузилишига ёки умуман бажарилмаслигига олиб келади. Масалан : диска улоқтиришдаги хамма харакатларни тӯғри бажариш мумкин , лекин харакат ритмини ӯзгартириш ( айланиб қайтишни иккнчи ярмини , биринчига қараганда секинроқ бажарилса ) билан. Харакатни хамма системасини бажариш мақсадсиздир.
Динамик характеристикалар
Булар ички ва ташқи кучларни, ҳаракат жараёнидаги боғлиқликни кӯрсатади. Ички кучларга қуйидагилар киради:
а) таянч ҳаракат аппаратининг пассив кучлари мускулларнинг эластик кучи, мускулларнинг чӯзилувчанлиги ва бошқалар:
б) ҳаракат аппаратининг актив кучлари-мускулларнинг тортиш кучи:
в) реактив кучлар-тезлашган ҳаракат жараёнида гавда звеноларининг бир бирига муносабати вақтида акс этувчи кучлар
Буларга: Ӯз гавдасининг оғирлик кучи.
- таянч реакциясининг кучи.
- ташқи мухитнинг (сув, ҳаво) ва физик жисмларнинг курашдаги рақиблар, инсонни жойидан силжитадиган жисмларнинг инерцион кучлари. Ҳаракат фаолиятида самарали бажаришда бу кучни ишлатиш катта аҳамиятга эга.
Жисмоний машқларнинг туркумларга бӯлиниши
Жисмоний машқларни туркумларга бӯлиниши, уларни бир бирига боғлиқ бӯлган гурухларга белгилари бӯйича бӯлиш демакдир. Жисмоний машқларни туркумларга бӯлишнинг амалий қиймати бу машқнинг қайси хусусияти умумий хусусият сифатида қабул қилиниши ҳамда мазкур хусусият учун қандай мухим белгилар туркумларга бӯлишнинг асоси қилиб олиниши билан белгиланади. Жисмоний машқларнинг етарлича илмий равишда асосланган туркумлари хозирча йӯқ. Лекин айрим шартлар билан қабул қилиниб, амалиётни талабини бажараётган туркумлар бор. Машқларни туркумларга бӯлишни қуйидагилари мавжуд:
I. Жисмоний тарбиянинг тарихан таркиб топган системалари ва белгилари бӯйича машқлар туркуми. Бундай жисмоний машқлар системасига гимнастика, спорт ӯйинлари, ва туризм киради
Гимнастика ва спорт турларининг ҳар бири машқ материалларинининг кӯплиги ҳамда хилмахиллигига кӯра ӯз навбатида яна ҳам майда туркумларга бӯлинади. Шунинг учун бу туркумлар, умумий диққат ҳавола қилинади.
II. Жисмоний машқларни, мускул фаолияти ёки ҳаракат сифатларини устидан жисмоний сифатларини ривожлантиришда хохлаган натижага самарали эришиш учун, машқларни танлашга ёрдамлашса, иккинчи томондан машқни у ёки бу характерда бажариш учун қайси сифатлар кераклигини билишни талаб қилади.
III. Жисмоний машқларни таълим вазифаларини ечиш аҳамияти бӯйича туркумланиши. Мусобақа фаолияти (ӯргатиш предмети бӯлганда) ӯқув программалари бӯйича таълим вазифасини бажариши, яқинлаштирувчи ва ривожлантирувчи машқлар яъни асосий машқларни ташқи кӯриниши, нерв-мускул кучланишининг ҳарактери бӯйича енгиллаштирадиган машқлар:
Тайёрлов машқлари, умумий жисмоний тайёргарликни яъни асосий машқларни бажариш учун керакли жисмоний сифатларни ӯстиришга ёрдамлашади.
IV. Жисмоний машқларни алоҳида мускул гурухларини ӯстиришда қаратилганлилик аҳамияти бӯйича (анатомик белгилари) туркумланиши.
Машқларни қӯлга, елка камарига, гавда ва бӯйин мускулларига, оёқ ва тос суякларига танлаш кӯзда тутилади. Бу туркумларни ичида яна кӯп майда туркумлар мавжуд: товон ва панжа суяклари учун, тизза суяклари учун машқлар ва ҳ.к. предметли, предметсиз машқлар. Турган, ӯтирган, ётган ҳолда шахсан ёки жуфт-жуфт бӯлиб бажариш машқлари, куч ва эгилувчанликни, ривожлантириш машқлари ва ҳ.к.
V. жисмоний машқларни спорт турлари бӯйича туркумланиши. Ҳар бир спорт тури ӯз машқларини туркумларига эга.
Юқорида кӯрсатилган жисмоний машқларни педагогик жихатдан туркумланишида ташқари бошқа фанларда ҳам машқларни туркумлаш яратилди. Масалан: (биомеханикада статик, динамик, циклик, ациклик, аралаштирилган машқларга), физиологияда эса максимал, субмаксимал, катта ва кичик қувватда бажариладиган машқлар фарқланади. Жисмоний машқларни шартли равишда умумий фанлар бӯйича туркумларга бӯлиниши қуйидаги таблицада берилган.

белгилари	машқларнинг характеристикаси ва йӯналиш
анатомик	қӯл учун машқлар	оёқ учун машқлар	қорин учун машқлар	елка учун машқлар	гавдани қийшиқ мускуллари учун машқлар

Турли белгиларга қараб тузилган туркумларнинг кӯп турлари уларнинг амалий аҳамиятини инкор этмайди. Улар жуда кӯп мавжуд машқларни билиб олишга, материални белгиланган мақсадга мувофиқ равишда ажратиб олишга ва бир системага туширишга ёрдам беради.