Mavzu: lok-bo‘yoq materiallar o`qituvchi: t f. n., dots. Xabibullayev Sh. A

2.Bo‘yoq klassifikatsiyasi va asosiy xossalari
Bo‘yoq tarkiblar asosan kimyoviy tarkibi, ishlatilish sohasiga ko‘ra klassifikatsiyalanadi. Ularning kimyoviy klassifikatsiyalanishida hosil bo‘ladigan bo‘yoq qatlamining tabiati, tarkibi hamda belgilanishi asos qilib olingan. Belgilangan bosh harflar bo‘yoq qatlami-plenkasi hosil qilishi bo‘yicha qaysi turga ta’luqligini bildiradi.
Masalan, alkid-arilli AS, gliftalli GF, kremniyorganik KO, mochevinali (karbamidli) MI, perxlorvinilli XV, poliakrilli AK, poliakrilli AK, poliamidli PA, polivinilasetatli VA, silikatli JS, epoksidli EP va shu kabilar.
Bo‘yoq qoplamalarning ishlatilish belgilari bo‘yicha ratsional sohalari 1-jadvalda berilgan.

Bo‘yoq tarkibining ishlatilish sohasiga ko‘ra nomi	Ishlatilish guruhi	Ishlatilish sharoiti
Atmosfera muhitiga chidamli	1	Ochiq maydonda ishlatiladigan turli klimatik ta’sirlarga chidamli qoplamalar
Atmosfera muhitiga chegaralangan darajada chidamli	2	Isitilmaydigan xonalar va yopmalar ostida ishlatiladigan qoplamalar
Konservatsiyalovchi	3	Bo‘yaladigan yuzalarga vaqtinchalik ishlatilgan qoplamalar
Suv muhitiga chidamli	4	Suv va suv bug‘i ta’siriga chidamli qoplamalar
Maxsus	5	Maxsus xossalarga ega bo‘lgan qoplamalar: rentgen nurlariga chidamli, nurlanadigan, biologik muhitiga chidamli va boshq.

1-jadval
Bo‘yoqlar klassifikatsiyasi
Maxsus bo‘yoq tarkiblarini quyidagicha davom ettirish mumkin: 6-moy va benzin muhitiga chidamli, 7-kimyoviy muhitga chidamli, 8-termik (issiqlik) muhitga bardoshli, 9-elektr izolyatsiyasi.
Bo‘yoq tarkiblarini markalashda bosh xarflar indeksi ishlatiladi: suv dispersiyali-VD, organodispersiyali-OD, suvda aralashuvchan-V, poroshokli (kukunli)-P.
Muayyan bo‘yoq tarkibini tavsiflash uchun misol keltiramiz: Emal XV-16, ya’ni perxlorvinilli emal (XV), 1-atmosfera muhitiga chidamli, registratsiya raqami-6.
Bo‘yoq qoplamalarini markirovkalashda tashqi ko‘rinishi sifati ham hisobga olinadi. GOST bo‘yicha bo‘yoq qoplamalari defektlari turi va soni jixatidan tashqi ko‘rinishi sifatiga nisbatan 7 klasslarga bo‘linadi: I-hech qanday defekt bo‘lishiga ruxsat etilmaydi; II-VII-defektlar uzunligi, eni, diametri va ular orasidagi masofalarga bog‘liq ravishda sonini hisobga olgan holda (donam2) ba’zi notekisliklar ruxsat etiladi; III-VII klasslarda to‘lqinsimonlik ruxsat etiladi; V-VII klasslarda oqmalar va IV-VII klasslarda turli soyalar bo‘lishi ruxsat etiladi.
Bo‘yoq tarkiblari qoplama usuliga nisbatan mo‘yqalamda suriladigan, pulverizatorda sepiladigan, qurish sharoitiga ko‘ra sovuq va issiq sharoitda qoplama qatlami hosil qiladigan turlarda bo‘ladi.
Bo‘yoq tarkiblari konsistensiyasiga (quyuqligi) ko‘ra suyuq, qovushoq, pastasimon, reologik xususiyatlarga nisbatan strukturalanuvchi tizimga ta’luqlidir. Ularning quyuqlik darajasi sepish usuliga mutanosib ravishda tayyorlanishi kerak.
Lok-bo‘yoqlarning quyuqligini (qovushoqligini) viskozimetrlar yordamida o‘lchanadi va sekundlarda (s) ifodalanadi. Ularning quyuqlanish davri qovushoqlikning orta boshlash vaqti bilan belgilanadi.
Bo‘yoq tarkiblarning xossalarini aniqlash uchun metall yoki shisha yuzasida yupqa qattiq qatlam hosil qilinadi. Bo‘yoq qoplamasi hosil bo‘lishi fizik-kimyoviy va kimyoviy jarayonlar borishi, tarkibdan erituvchining bug‘lanishi yoki suvli dispersiyalarning parchalanishi va boshqa jarayonlar bilan bevosita bog‘liq bo‘ladi.
Bo‘yoq qoplamalar qotish jarayonining tugallanishini qattiqlik darajasi orqali aniqlash mumkin.
Lok-bo‘yoq qoplamalarning qurish tezligi ularning sifatiga bog‘liq bo‘ladi. Ular bu jihatdan 5 bosqichli turlarga bo‘linadi. Zarurat bo‘lsa, lok-bo‘yoq qoplamalarning haroratdan chiziqli kengayish koeffitsienti, egilishdagi mustahkamligi, agressiv qorishmalarga chidamliligi kabi maxsus xossalari aniqlanadi.