Мавзу: Металлар технологияси асослари

 

---

159 
P ayvand choklarda uchray digan as os iy nuqs onlar  
Payvand las h 
b irik malar ning 
puxtaligini
pasaytiradigan
nuqs onlar xilma - xildir, ularni tas hqi va ichk i nuqs onlarga ajratis h 
mu mk in : 
asosiy tashqi nuqsonlarga chokning eni va balandligi bо‘yicha 
talabdan chetga chiq is hi, chuqurc halar , tob tas hlas h, chok yoni 
metalining kertilis hi, tas hqi darzlar, chala chok, tos hma va bos hqalar 
kiradi;
asosiy ichki nuqsonlarga g‘ovaklar, ichki darzlar, bо‘sh 
bog‘langan choklar va boshqalar kiradi. 
Ayr im nuqs onlarning hos il bо‘ lis h sabab lari bilan tanis ha miz : 
a ) 
C hala payvand.  As os iy meta ll bilan chok metallining ba’ zi 
joylarida payvandlanma y qolgan j oy chala payvand deb ataladi.
C hala payvand kо‘p uchraydiga n va juda xavfli nuqs on, s huning
uchun uni butunlay о‘ yib tas hlab qayta payvand las h kerak ;
b) 
G‘ovaklar. G‘ovaklar suyuq metall qotayotganda erigan 
gazlarning (a yniqs a , vodorod va azot) tо‘ la ajralib chiq mas ligi s ababi 
hos il bо‘ ladi. G‘ ovaklanis higa as osiy s abab elektrod qoplamas ining
na mligi yoki gorelka alangas ining notо‘ g‘ ri ros tlanganli gidir;
c ) 
Tos hma.  Elektrod yoki chokban s imning as os iy metall
yuzas i hali yetarli darajada qizimas dan unga s uyuqlanib tus his hi yok i 
payvandlas h metallining ortiqcha bо‘ lis hi natijas ida u tos ha
bos hlaydi. Tos hmalar ni о‘ yib tas hlab , payvand chokda chala bor yoki 
yo’qligi tekshirilib kо‘riladi. 
Elektr yoyi bilan payvandlash.
Ikkita elektrod oras idagi gaz muhit ida at mos fera bos imi os tida 
ma’lum vaqt о‘tib turadigan elektr razryardi payvandlanish yoyi 
deyiladi.
Yoy metall elektrod 1 bilan payvand lanayotga n metall 2
oras ida yonib , metall vannas i 3 ni hos il q ilis hini kо‘ ramiz . Yoy 
us tunida harorat 6000
0
S ga, anod va katod uyalarida esa 2000 -3000
0
S 
ga yetadi. Yoy hos il qilis h uchun e lektrod uchini as os iy metalga bir
on qis qa tutas htirib 3-4 mm uzoqlas htir is h kifoY. 
Elektrodni metalga tekkizis hda uning tegib t urgan nuqtalaridagi
zichligi 
nihoyatda
katta 
bо‘ lgan 
tok
ayrim–ayr im 
ko ntakt
nuqtalar idan о‘ tib ularni s hu ondayoq s uyuqlant ir ib yuboradi.
Natijada elektrod bilan metall o ras ida s uyuq metallning yupqa
pardas i hos il bо‘ ladi. Keyingi daqiq ada, ya’ ni payvandchi elektrodni
yanada uzoqlas htiris hda s uyuq metalda bо‘ yin hos il bо‘ ladi. Bо‘ yinda
tok zichligi, binobarin, metall harorati yanada ortadi, bu esa s uyuq
metalning bu’ g‘ lanis higa o lib keladi , natijada bо‘ yin uziladi va oraliq
gazlar bug‘ larga tо‘ ladi.
Elektrod
(katod ) 
ning 
q izigan 

---

160 
yuzas idan elektronlar katta tezlikda uchib chiqib , as os iy metall
(anod ) tomo n harakatlanib , oraliqdagi gaz molekulalar i bilan ur iladi
va ular ni ionlas htiradi. Natijada yoy oralig‘ idagi muhit elektr 
о‘tkazgich muhit bо‘lib qoladi va u orqali elektr toki о‘taveradi 
(razryad mavj ud bо‘ ladi). 
Ma’lumki, elektr yoydan juda katta issiqlik ajraladi va bu 
is s iqlik
payvandla nayotgan
me tall 
bilan 
elektrod
uchini
s uyuqlant iradi. Yoyning tо‘ la is siqlik q uvvati quyidagi for mula
bо‘ yicha his oblanadi :