Мавзу: Металлар технологияси асослари

P ayvandlas h turlari 
Sanoatda metallarni payvandlas hda qо‘ llaniladigan us ullar juda
kо‘p (135 dan ortiq ) bо‘ lis higa qaramay ular ni payvand las h
joylarining 
ho latiga ,
metallni
s uyuq lant ir is h 
uc hun 
qanday
energiyadan 
fo ydalanilayotganligiga
va
jarayonning
me xanizats iyalas htir ganlik
darajas iga
qarab
quyidagi 
as os iy
gur uhlarga ajratiladi : 
1. 
Payvand las h joylarining holatiga kо‘ ra :
a ) s uyuq lant ir ib payvandlas h; 
b) plas tik holatga kelgunc ha qizdirib , bos im os tida
payvandlas h.
2. 
M etallarni 
s uyuqlant ir is h 
uchun
qanday 
energiyadan 
foydala nga nligiga kо‘ ra : 
a ) elektrik , b) kimyo viy; v) me xanikaviy va bos hqa xillarga
ajratiladi. 
3. Jarayonning mexanizats iyalas htir ilga nlik darajas iga kо‘ ra : 
a ) das taki; b) yarim avtomatikaviy; v) avtomatikaviy.
P ayvand birikmalarining va chokl arining as os iy turlari 
Payvand chok bilan b ir iktir ilgan b ir qancha eleme ntlar tо‘ plami
payvand birikma  deb ataladi. 
Payvand las h yо‘ li bilan t urli materiallardan ajralmayd igan
kons truks iyalar tayyorlas hda payvand b irik ma larning t ur li xillarida n
foydala niladi, lekin kо‘ proq tarqalgan xillar ga uchma - uch, us t ma - us t, 
burchak hos il qilgan va tavraviy bir ik malar kiradi. 
Uchma -uch bir ikmalar.  Bunday birik ma larda asos iy ha mda  
s uyuqlant ir ib qо‘ s hiladigan metall ka m s arflanis hi, payvand las h 
vaqtining tejalis hi va as os iy metalldek puxta chok o linis hi s ababli
s anoatda kо‘proq tarqalgan. Uchma - uch bir ikt iris hda payvanlas h
uchun lis tlarni yaxs hilab tayyorlas h va bir-bir iga aniq tug‘ rila moq
zarur (22-ras m, a ). 

---

154 
Us tma -us t bir ikmalar.  Bunday bir ikt ir is h us uli, as osan, qalinligi
kо‘ pi bilan 10-12 mm bо‘ lgan pо‘ latdan is hla nga n qur ilis h
kons truks iyalarini yoy yorda mida payvand las hda qullaniladi (23-
ras m, b). 
Bur chak hos il qilgan bir ikmalar.  Bunday bir ik ma lardan bir-
biriga nis batan tо‘ g‘ ri yoki bos hqa burchak os tida joylas hgan lis tlarni
chetlari buyicha payvand lab bir iktiris hda fo ydalanilad i. Bunday
birik ma lar , as osan, gaz yoki s uyuq likning unc halik katta bо‘ lma gan
ichk i bos imi ta’ s irida bо‘ ladigan idis hlarda hos il q ilinadi. B unda y
birik ma larni olis hda metallning chetlari kertilma ydi (23-ras m, v).
Tavraviy bir ikmalar.  Bunday b ir ik ma larda pa yvandlanuvchi
metall ele me nt lari bir-b ir iga 90
0
li b urchak os tida payvandla nadi (23-
ras m, g).
Payvand choklarining turlar i: 
1) Fazodagi ho latiga qarab : pas tki, vertikal, gorizontal va s hip
choklari (24-ras m); 2). Bos tirilis h xarakteriga qarab : uzliks iz va
uzlikli choklar ga bо‘ linadi; 3). Ta’s ir etuvchi z о‘ riqis h kuchlar
yunalis higa qarab : yonlanma ( fla ng, ) rо‘para (torets ), aralas h va qiya
choklar bо‘ ladi (25 -ras m).

---

155 
a ) b) 
v) g) 
23-ras m. Payvand birik ma larning asos iy turlari : 
a ) uchma -uch birik ma ; b) ustma -us t birik ma ; v) burchak hos il 
qilgan bir ik ma lar ; g) tavrs imo n birik ma

---

156 
1 
2 
3 4