Мавзу: Металлар технологияси асослари

P ayvand birikmalarining va chokl arining as os iy turlari. 
4. 
E lektr yoyi bilan payvandlas h.
5.Metallarni gazlar alangas ida payvandlas h. 
T ayanch iboralar : payvandlas h, payvand bir ik ma , payvand
chok , metallar ning payvandla nuvcha nligi .
Umumiy ma’lumot
Tur li kons turks ion material bо‘ laklarini ato mlararo kuchlar
ta’sir etadigan darajada yaqinlashtirib, yaxlit qilib biriktirish 
jarayoniga payvandlash  deyiladi.
Ama lda bu maqs adlar uchun payvand lanuvc hi metallning
payvandlas h yuzalari yo s uyuqla ntiriladi, yoki yuqori plas tik holga
kelguncha qizdir ilib , bos im os tida о‘ zaro yaqinlas htit ir ladi. Bunda
yuzadagi ma vjud oks id pardalar parchalanib , yuza g‘ adur-budur ligi
ezilib , atomlararo tortis his h kuchla ri his obiga bog‘ lanis hga s haroit
yaratilad i.
M etallarni payvand las hning oddiy us ullari oda mlarga qadimda n
ma’lum. Usha zamonlarda qoplama bolta, sovut singari turli 
buyumlar ni tayyor laganlar , lekin payvandla nadiga n joylarni qis qa
vaqt ichida obdon qizdir ib beradiga n ener giya ma nbalarining yoqligi 
bu us ulning rivojlan is higa as os iy tо‘s iq bо‘ lib keldi.
1802 yilda rus olimi B. B. Petrov kо‘ mir va metall s terjenlardan 
elektr tokini о‘ tkazganda hos il bо‘ ladigan yuqori haroratli elektr yo y
hodis as ini о‘ rganib , yo y is s iqligidan metallarni s uyuq lant iris hda
foydala nis h mu mk inligini kо‘ rsatdi. 1882 yilda rus ixt irochis i,
muha ndis N. N. Benardos kо‘ mir ele ktrod bilan elektr yo y yorda mida
metallarni payvand las h us ulini ixtiro etdi. 1888 yilda muhand is
N . G. Slavyanov s uyuq lanuvchan met all elektrod bilan yoy yorda mida
metallarni payva ndlas h us ulini ixtir o etdi. Shuningdek u, payvand las h
generatorini ha mda payvand las hda yoy uzunligini avto mat ikaviy
ravis hda ros tlab turadigan mos la ma kons truks iyas ini yaratdi. 
M etallarni payvand las hning jadal rivojlanis hi XX as rning 30-40 
yillariga tо‘ g‘ ri keladi. Bu yilda Ukraina FA akademigi E. O. Paton 
rahbarligida metallarni flyus qatlami os tida elektrik yoy yorda mida
avto matikaviy payvand las hning yangi us uli is hlab chiq ildi. Bu us ul 
xalq xо‘ jaligida 1940 yildan bos hlab keng qо‘ lanila bos hladi. 

---

153 
Payvand las h yо‘ li b ila n metall kons truks iyalar ning qalinligi 0, 1 
mm dan 250 mm gacha bо‘ lgan is talgan s hakldagi ele me ntlar ning
puxta bir ik ma lari olinadi. Payva ndlas h hos il q ilgan b ir ik ma lar
parchinlab
biriktir ilgan 
kons truks iya lardan 
10-15%,
quyma
birik ma lardan 30-40% yengil bо‘ lganligi uchun, ancha metall iqt is od
qilis h imko nini beradi. Payvandals hda is h vaqti, is h kuchi tejaladi va
metall kons truks iya arzonga tus hadi.