Мавзу: Металлар технологияси асослари

1. Betonning markaziy siqilishga mustahkamligi bо‘yicha sinfi (V, MPa). 
Bu kо‘rsatkich miqdor jixatidan tomonlarining о‘lchamlari 15 sm bо‘lgan kub 
shaklidagi namunalar meyoriy qarshiligining (mustahkamligining) yaxlitlangan 
qiymatiga teng. Kub shaklidagi namunalarning 0,95 ishonchlilik bilan belgilangan 
meyoriy mustahkamligi variatsiya koeffitsiyentining S
v
= 0,135 qiymati asosida 
quyidagi formula bо‘yicha aniqlanadi: 
R
n
= V = R
m
(1 - 1,64 S
v
 ) = 0,78R
m
(4.2) 

---

34 
Beton va temirbeton konstruksiyalari uchun og‘ir betonning siqilishga 
bо‘lgan mustahkamligi bо‘yicha quyidagi sinflari kо‘zda tutilgan: V3,5; V5; V7,5; 
B10; B12.5; B15; V20; V25; V30; V35; V40; V45; V50; V55; V60. Og‘ir 
betondan tayyorlanadigan temirbeton konstruksiyalar uchun sinfi V7,5 dan past 
bо‘lgan betonlarni qо‘llash qurilish meyorlari bо‘yicha ruxsat etilmaydi. Takroriy 
yuklar ta’sirida bо‘lgan konstruksiyalarda sinfi B15 dan yuqori bо‘lgan betonlarni 
qо‘llash tavsiya etiladi. 
2. Betonning markaziy chо‘zilishga mustahkamligi bо‘yicha sinfi V
t
 
bilan belgilanadi, bu kо‘rsatkich asosan chо‘zilishga ishlaydigan konstruksiyalarni 
loyixalashda tayinlanadi. Qurilish meyorlarida betonlarning V
t
0,8 ... V
t
3,2 sinflari 
belgilangan. 
Z. Betonning sovuqqa chidamlilik bо‘yicha markasi (F, sikl). Bu 
kо‘rsatkich gidrotexnika inshootlarini loyixalashda tayinlanadi. Og‘ir beton uchun 
sovuqqa chidamlilikning quyidagi markalari bir-biridan farqlanadi: F50; F75; F100; 
F150; F200; F300; F400; F500. Bu belgilardagi sonlar namunalarni ketma-ket 
muzlatib eritganda ular bardosh beradigan (mustaxkamlikning yо‘qotilishi 15% dan 
oshmaydigan) sikllar miqdorini bildiradi. Betonning sovuqqa chidamliligini 
aniqlash usullari DST 10060-76 da keltirilgan. Sovuqqa chidamlilik bо‘yicha beton 
markasi konstruksiya turi, inshoot sinfi va undan foydalanish sharoitlariga qarab 
belgilanadi. Turar joy va sanoat binolari uchun betonning sovuqqa chidamliligi, 
odatda G‘50 marka bilan xisoblanadi. Lekin gidrotexnik inshootlarda 
foydalaniladigan betonlarning sovuqqa chidamliligiga ancha yuqori talablar 
qо‘yiladi. 
Betonning sovuqqa chidamliligi ishlatiladigan sement turiga, tо‘ldirgichlar 
sifatiga, beton zichligi va boshqa omillarga bog‘liqdir. Pastalyuminatli 
portlandsement va yuqori sifatli maydalangan granit tosh asosida tayyorlangan 
zich strukturali betonlarning sovuqqa chidamlilik darajasi yuqori bо‘ladi.