Мавзу: Металлар технологияси асослари

 
 
 
 
 
 
Nazorat savollari 
1. Kompozitsion material tushunchasining ta’rifini eslang. 
2. Qurilish materiallari bо‘yicha Davlat standartlarida qanday ma’lumotlar 
keltirilgan bо‘ladi? 
3 Materialning mikro- va makrotuzilishi deganda nimani tushunasiz? 
4. Konglomerat nima? 
5. Ishlab chiqarish texnologiyasi va xom ashyo turiga kо‘ra qurilish 
materiallari qanday guruqlarga bо‘linadi? 
6. Haqiqiy zichlik, о‘rtacha zichlik va g‘ovaklikni aniqlash ifodalarini 
eslang. 
7. Siqilish va chо‘zilishdagi mustaxkamlik chegarasini aniqlash formulasini 
eslang. 
8. Egilishdagi mustaxkamlik chegarasi qanday formula yordamida 
aniQlanadi? 
9. Materialning qattiqligini aniqlash usullarini eslang. 
10. Ishqalanish kuchlari ta’siridagi yemiriluvchanlik tushunchasini va 
yeyiluvchanlikni aniqlash usulini eslang. 
11. Elastiklik, plastiklik va mо‘rtlik deganda nimalarni tushunasiz? 
12. Namlik, suv shimuvchanlik va gigroskopiklik bо‘yicha qanday 
tushunchalarga egasiz? 
13. Materialning suv о‘tkazuvchanligi va sovuqqa chidamliligi deganda 
nimalarni tushunasiz? 
 
2-MAVZU: TABIIY TOSH MATERIALLAR 
 
 
Reja: 
 
2.1. Tog‘ jinslari xaqida ma’lumot 
 
2.2. Tog‘ jinslarining turlari 
2.3. Tabiiy tosh materiallarininng xossalari va turlari 
2.4.Mahalliy tabiiy tosh materiallar. 
Tayanch tushunchalar: tog‘ jinslari, magmatik tog‘ jinslari, chо‘kindi tog‘ 
jinslari, metamorfik tog‘ jinslari, yirik donali jinslar, shag‘altosh va valunlar, 
metamorfik tog‘ jinslari. 

---

12 
2.1. Tog‘ jinslari xaqida ma’lumot 
Qurilishda ishlatiladigan tabiiy tosh materiallari tog‘ jinslaridan olinadi. Tog‘ 
jinslaridan faqat mexanik ishlov berish yо‘li bilan (maydalash, arralash, jilolash va 
boshqa yо‘llar bilan) olinadigan qurilish materiallari tabiiy tosh materiallar deb 
ataladi. Bunday ishlov berish natijasida tabiiy tosh materiallari tog‘ jinsining 
fizikaviy-mexanik xossalarini qariyb tо‘la saqlab qoladi.
Tog‘ jinslaridan faqat mexanik usulda ishlov berish yо‘li bilan (maydalash, 
parchalash, arralash, jilvirlash, jilolash va boshqa yо‘llar bilan) olinadigan qurilish 
materialllari tabiiy tosh materialalar deb ataladi. Bunday ishlov berish natijasida 
tabiiy tosh materiallar tog‘ jinsining fizik-mexanik xossalarini qariyib tо‘la 
saqlab qoladi. 
Geologik jarayonlar natijasida hosil bо‘lgan, ma’lum tarkib va tо‘zilishiga 
ega minerallarning tabiiy birikmasi tog‘ jinsi deb ataladi. Agar tog‘ jinsi bir xil 
minerallardan tashkil topgan bо‘lsa, monomineral jins deb ataladi (masalan, 
kvarsit, marmar). Tabiatda bunday jinslar kam uchraydi. Tog‘ jinslari bir necha 
minerallardan iborat bо‘lsa, polimineral jinslar deyiladi (kvars, dala shpati, barit). 
Mineral (lotin tilida minera - ruda) –kimyoviy tarkibi va fizik xossalari bо‘yicha
taxminan bir jinsli tabiiy jism bо‘lib, fizikaviy–kimyoviy jarayonlar natijasida hosil 
bо‘ladi.