Мавзу: Металлар технологияси асослари

О‘rtacha zichlik quyidagi ifoda bо‘yicha xisoblab topiladi: 
0
0
/V
m


; (1.2) 
bunda V
0
– materialning tabiiy holatdagi hajmi. 
Sochiluvchan materiallarda о‘rtacha zichlik «о‘rtacha tо‘kma zichlik» deb 
ataladi. 
Qurilish materallarining aksariyati g‘ovakli, shu sababli ularning о‘rtacha 
zichligi Haqiqiy zichligidan kichik bо‘ladi (1.1-jadval). Faqat zich materiallarning 
(pо‘lat, shisha, bitum va shunga о‘xshashlarning) Haqiqiy va о‘rtacha zichliklari 
amalda teng, chunki ulardagi ichki g‘ovaklar hajmi juda kichik.
1.1-jadval 
Ba’zi qurilish materiallarining haqiqiy va о‘rtacha zichligi 
 
Material
Zichligi, kg/ m
3
Haqiqiy
О‘rtacha
Pо‘lat
7850-7900 
7800-7850 
Granit
2700-2800 
2600-2700 
Oxaktosh (zich) 
2400-2600 
1800-2400 
Qum
2500-2600 
1450-1700 
Sement 
3000-3100 
900-1300 
Keramik g‘isht 
2600-2700 
1600-1900 
Og‘ir beton 
2600-2900 
1800-2500 
Qarag‘ay
1500-1550 
450-600 

---

7 
Poroplastlar
1000-1200 
20-100 
Bir birlik xajmga ega bо‘lgan materialdagi g‘ovaklar hajmi materialning 
g‘ovakligi deyiladi va u quyidagi formula bо‘yicha aniqlanadi: 
%.
100
)
1
(
0





В
(1.3)
Materialdagi g‘ovaklar о‘lchami 1 – 2 mm dan katta bо‘lsa, bunday 
g‘ovaklik bо‘shliq deb ataladi.
1.3.1. Qurilish materiallarining mexanik xossalari 
Materiallarning mustahkamligi. Materialga tashqi kuch ta’sir etganda unda 
ichki kuchlanish (zuriqish) paydo bо‘ladi. 
Kuchlanish ma’lum qiymatga yetganda material bо‘ziladi (sinadi). 
Materialning buzilishga qarshilik kо‘rsatish xususiyati mustaxkamlik deb ataladi. 
Materiallarning mustahkamligi odatda ularning mustaxkamlik chegarasi orqali 
aniqlanadi. Ta’sir Qilayotgan kuch omillariga kо‘ra, materiallarning siqilishdagi, 
chо‘zilishdagi va egilishdagi mustaxkamlik chegaralari bir-biridan farqlanadi. 
Materiallarning mustahkamligi «Materiallar qarshiligi» kursida tо‘laroq о‘tiladi. 
Siqilish va chо‘zilishdagi mustaxkamlik chegarasi quyidagi formula 
bо‘yicha aniqlanadi:
F
P
k
R 
, (1.4) 
bu yerda k – sinalayotgan namuna mustahkamligidan etalon 
mustaxkamlikka о‘tish koeffitsiyenti; R – buzuvchi yuk; F – namunaning 
kо‘ndalang kesim yuzasi. 
Tо‘g‘ri burchakli kesimga ega bо‘lgan tо‘sin yig‘ilgan kuch bilan 
yuklanganda, egilishdagi mustaxkamlik chegarasi: 
2
2
3
bh
Pl
R
e

 , (1.5) 
bu ifodada l – tayanchlar orasidagi masofa; b, h – namuna kо‘ndalang 
kesimining о‘lchamlari. 

---

8 
-rasm.