Мавзу: Металлар технологияси асослари

Qattiqlik. 
Materialga 
о‘zidan qattiq jism botirilganda qarshilik 
kо‘rsatuvchanlik xususiyati uning qattiqligi deb ataladi. Materiallarning qattiqlik 
darajasi bir qancha usullar (Brinell usuli, Moos usuli va sh.о‘.) yordamida 
aniqlanadi.
Yog‘och , pо‘lat va betonning qattiqligini aniqlash uchun ulardan 
tayyorlangan namunaning sirtiga ma’lum bir kuch bilan standart pо‘lat sharik 
ta’sir ettiriladi va namuna sirtiga sharikning qancha botganligiga qarab namunaning 
qattiqligi xaqida xulosa qilinadi. Masalan, Brinell bо‘yicha qattiqlik 
о‘rganilganda qattiqlik soni quyidagi formula bо‘yicha aniqlanadi: 
NV = 


2
2
2
d
D
D
D
P



, (1.6) 
bu yerda D – bosuvchi sharik diametri, d – ezilgan sirt diametri. 
Yeyiluvchanlik (ishqalanish kuchlari ta’sirida yemiriluvchanlik). Pol, 
zinapoya, yо‘l singari ishqalanish kuchi ta’sirida bо‘lgan joylarda ishlatiladigan 
materiallarning hajmi ishqalanish kuchlaridan о‘yg‘otiladigan zо‘riqishlar ta’sirida 
kamayishi mumkin. Bu xodisa yeyiluvchanlik deyiladi. Yeyiluvchanlik doira 
shaklidagi aylanuvchi qurilma yordamida aniqlanadi. Buning uchun materialdan 
diametri 25 mm bо‘lgan silindr shaklidagi namunalar tayyorlanadi. 

---

9 
Materialni ishqalash doirasida 1000 marta aylantirilganda namunaning 1 sm
2
yuzasidan yо‘qotilgan massasi yeyiluvchanlikni tavsiflaydi va u quyidagicha 
aniqlanadi: 
F
m
m
И
1


, (1.7) 
bu yerda I – yeyiluvchanlik; m , m
1
– namunaning sinovgacha va sinovdan 
keyingi massalari; F – namunaning yuzasi. 
Qurilish materiallarining eng muxim deformativ xossalariga elastiklik, 
plastiklik va mо‘rtlik kiradi.