Мавзу: Металлар технологияси асослари

Materialning yedirilishi – yediruvchi kuchlar ta’siri ostida uning hajmi va 
massasining о‘zgarish xossasidir. Pol, zina, yо‘lak va yо‘l uchun materiallarni 
qо‘llash materiallarning yediriluvchanligiga qarab belgilanadi. Materiallarning 
yediruvchanligi tajribada maxsus mashinalar – yedirish charx toshlarida 
aniqlanadi. 
Yeyilish deb, yedirilish va zarb birgalikda ta’sir qilganda materialning 
buzilishiga aytiladi. Materialga bunday ta’sir yо‘l qoplamlari, pollar, bunkerlar va 
shu kabilardan foydalanishda sodir bо‘ladi. Materiallarning yeyilishga qarshiligi 
maxsus aylanadigan barabanlarda sinab aniqlanadi. 
Elastiklik. Kuch ta’sirida deformatsiyalangan materialning kuch 
olingandan sо‘ng о‘zining boshlang‘ich holatiga qaytish xususiyati elastiklik 
deyiladi. Elastik deformatsiyalanish soxasi uchun normal 

kuchlanish va nisbiy 
deformatsiya (
l
l /



) orasidagi bog‘lanish ma’lumki Guk qonuni bо‘yicha 
aniqlanadi: 


E

, (1.8) 
bu yerda: YE – elastiklik (Yung) moduli, ye-nisbiy deformatsiya.
Plastiklik va mо‘rtlik. Material kuch ta’sirida о‘z shaklini о‘zgartirsa va 
kuch olinganda о‘zining avvalgi shakliga juda oz miqdorda Qaytsa, bunga 
plastiklik deyiladi. Bunday materiallarga qurg‘oshin, pо‘latning ayrim xillari, 
namlangan gil va boshqalar kiradi. 
Materialning kuch ta’sirida sezilarli deformatsiyaalanmagan qolda bо‘zilib 
ketishi uning mо‘rtligi deyiladi (shisha, chuyan, beton). 
1.3.2. Materiallarning suv ta’siri va sovuqqa 
 chidamliligi bilan bog‘liq xossalari 

---

10 
Qurilish materiallari о‘zining kimyoviy tabiatiga kо‘ra suvga nisbatan faol 
(gidrofil – suvni sevuvchi) yoki inert (gidrofob – suvni yoqtirmaydigan) bо‘lishi 
mumkin. 
Namlik. Materialning namligi uning g‘ovaklari ushlanib qolgan suvning 
nisbiy miqdori bilan aniqlanadi: 
m
m
W
W
/

, (1.9) 
bu yerda: 
W
m
– materialdagi suv massasi, m – quruq holatdagi 
materialning massasi