Mavzu: mol-mulk sug‘urtasi turlari reja


Download 25.37 Kb.
bet3/3
Sana25.12.2022
Hajmi25.37 Kb.
#1066324
1   2   3
Bog'liq
Mol-mulk sug\'urtasi turlari

3. Turar-joy sug‘urtasi
Turar-joy sug‘urtasi turar joy fondiga egalik qilish, udan foydalanish, tasarruf etish bilan bog‘liq jismoniy va yuridik shaxslarning ana shu turar-joylarning buzilishi, yo‘q qilib yuborlishi va yo‘qotilish xatariga oid mulkiy manfaatlari xatarini, shuningdek turar-joydag foydalanish natijasida uchinchi shaxslarga zarar etkazish bilan bog‘liq xarajatlarni sug‘urtalashning uyg‘unlashgan shakli hisoblanadi.
O‘ZR FK ning 210 va 211 moddalariga muvofiq mulkni saqlash bo‘yicha va uning tasodifan halokatga uchrashi xatari bo‘yicha mas’uliyat mulkdor zimmasiga tushadi. O‘ZR ning turar-joy kodeksi meyorlariga binoan xususiy mulk hisoblangan turar-joy xonasi (xonadaon) zararlangan holda mulkiy yo‘qotishlarni ana shu turar joy mulkdorining o‘zi, butun uyning konstruktiv unsurlarniga ziyon etgan taqdirda esa, uy egasi qoplashi shart.
O‘zbekistonning umumiy turar-joy fondi 2,8 mlrd. m2 ni, yoki barcha qayta ishlab chiqariladigan ko‘chmas mulkning 20% foizini tashkil etadi. Uning qiymati 1 m2 uchun o‘rtacha $250 miqdorida hisoblanganda $700 mlrd. ni tashkil etadi.
Turar joy fondining holati yomonlashib bormoqda. Ulardan 290 mln m2 (11%) ko‘prog‘i tezkor kapital ta’mirlanishga muhtoj, kommunal xonadonlarni esa oialalarni alohida istiqomat qilish uchun qayta qayta jihozlash talab etiladi, 250 mln m2 (()% turar-joy qayta qurilishi shart. SHahar turar-joy fondining 20% foizga yaqin qismi qulay liklarga ega emas, kichik shaharchalarda esa, har ikki uydan biri muxandichslik ta’minotiga ega emas. O‘zbekistonda 40 mln. ga yaqin kishi qulayliklarga ega bo‘lmagan xonadonlarda istiqomat qilmoqda.
Turar-joy sug‘urtasi ko‘pgina mamlakatlarda tarqqiy topgan. Masalan, AQSH da turar-joy sug‘urtasi mukofotlar yig‘imi bo‘yicha ikkinchi o‘rinda turadi va faqat bu borada avtotransport sug‘urtasidan ortda qoladi. Uy egalarini sug‘urtalash bo‘yicha 1997 yilda yig‘ilgan jami mukofot $29,1 mlrd.ni tashkil etdi. Bu holatning asosiy sababi – to‘fonlarning va yong‘inlarning tez-tez smodir bo‘lib turishi bilan izohlanadi. Ayniqsa 1992 yildagi Andrew to‘fonidan keyin eng ko‘p miqdordagi to‘lovlar ya’ni $2,9 mlrd. yig‘ilgan edi. YOng‘inlarning soniga ko‘ra AQSH jahonda birinchi o‘rinda turadi. 1999 yilda 1 mln 823 mingdan ortiq yong‘in fayd etilgan, shulardan 523 mingtasi binolarda sodir bo‘lgan.
AQSH da turar-joy sug‘urta polislari xatarlar bo‘yicha yuksak darajada unifikatsiyalangan va turar joy binosini hamda uy egasining shaxsiy mol-mulkini sug‘urtalashning bazaviy polisiga asoslangan bo‘lib, 11 xil turdagi xatarlardan: yong‘in, yashin urishi, to‘fon yoki do‘ldan shikakstlanish, isyonlar yoki xalq g‘alayonlari natijasidagi portlashdan, samolet qulashidan, transport vositasining urilishidan, tutundan, vandalizm, yoki g‘arazli xatti-hakatlardan, o‘g‘irlikdan, qurilishning tayanch materiallarining, shisha, oynalarning shikastlanish holatlaridan, vulqon otilib chiqishidan himoyalash ko‘zda tutiladi. Bazaviy prlisga yana bir necha turdagi polislar qo‘shimcha qilinadiki, ular xatarlarning ro‘yxatini izchillik bilan ko‘paytirib boradi. SHuningdek maxsus polislar ham mavjud bo‘lib, ular tarixiy yoki me’morchilik nuqtai nazardan qimmatli xonadanlarning yoki uylarning sohiblari uchun mo‘ljallangan.
AQSHda quriilmalarni sug‘urtalashda sug‘urta tariflari asosiga yong‘igna qarshi sharoitlari jihatidan namunali shahar va namunali qurilma darajasiga erishish g‘oyasi qo‘yilgan. Amaldagi qurilmalarga odatda namunadan chekinganlik uchun qo‘shimcha haq qo‘yiladi. YUqori summadagi sug‘urtalashlar uchun chegirmalar beriladi. Masalan, $2 mln. gacha miqdoridagi sug‘urtalar uchun tarif 0,4% bo‘lsa, $50 mln. miqdordagi sug‘urta uchun tarif 0,1% ga teng.
Kanadada turar-joy sug‘urtasining uchta: faqat o‘t xataridan, o‘t va boshqa turdagi xatarlardan, barcha turdagi xatarlardan turlari keng qo‘llaniladi.
Shveysariyada yong‘indan, buzib o‘g‘irlik qilishdan, talonchilikdan, suv bosishidan, oynalarning shikastlanishidan sug‘urtalash turlari tarqalgan.
So‘nggi vaqtda suv balosidan sug‘urtalash keng yoyilmoqda. Birinchi marta suvquvurlardan forydalanish chog‘ida etkazilgan zarar uchun sug‘urtalash Germaniyada 1886 yilda vujudga kelgan.
Ayrim evropa mamlakatlarida munitsipal (mahalliy) turar-joy uyini sug‘urtalash ishlari tegishli byudjet hisobidan amalga oshiriladi.
O‘zbekistonda hozirgi kunda turar-joy sug‘urtasining standart yig‘indisiga yong‘inni, suv bosishni, portlashni, tabiiy ofatlarni, uchinchi shaxslarning noqonuniy hatti-harakatlarini, uchuvchi apparatlarning qulashini, transport vositlarining kelib urlishini kirtilgan. Eskirgan va avariya holatidagi turar-joylar, ba’zi hollarda hatto 55-60 foizga eskirgan turar-joylar ham sug‘urtalash uchun qabul qilinmaydi.
Sug‘urta badallari bo‘yicha eng ko‘p, ya’ni sug‘urta summasidan 0,4% gacha tushum yong‘in xatariga qarshi sug‘urtalashdan keladi. O‘zbekistonda 2000 yilda 246 mingta yong‘in sodir bo‘lgan, shundan 68% dan ko‘prog‘i shaharlarda, shunisi ham borki, xususiy turar joy binolarida yong‘in sodir bo‘lishi son jihatdan tobora ko‘payib bormoqda. Har yili 0,5 qfoiz xnadonlarda yong‘in vujudga keladi.
Toshkentda turar-joyni imtyozli sug‘urtalash dasturi 1995 yilda joriy etilgan, hozirgi kunda etkazilgan zararning 50% sug‘urta kompaniyalari tomonidan, 50% - Toshkent shahar byudjeti tomonidan qoplanmoqda; kelgusida zararni qoplash bo‘yicha davlat ishtirokini seking‘asta kamaytirib borish kutilmoqda. Hozirgi kunda Toshkentda 1,5 mln. xonadon yoki umumy miqdorning 50% sug‘urtalangan.
Yong‘in, maishiy gaznitng portlashi, suvquvurlarning, isitish va oqavasuv tizimlarining talofati, bo‘ron, to‘fon va qasirg‘a xatarlari sug‘urtalanmoqda.
Toshkentda sug‘urta hodisalarning asosiy sabablari suv ta’minoti tizimidagi talofatlar (38%), oqavasuv tizimidagi talofatlar (10%), isitish tizimidagi talofatlar (13%), ichki suv tarnovlari talofatlari (16%), yong‘in (17%), yong‘in oqibatlarini bartaraf etish (6%) kabilardan tashkil topadi. Zarar etkazish hajmiga ko‘ra yong‘inlar birinchi o‘rinda turadi.
Turar-joyni Toshkent shahridagi kabi mahalliy hukumat idoralarining qo‘llab-quvvatlashi asosida sug‘urtalash tizimi ayrim mintaqalarda va alohida shahardarda ham qo‘llanilmoqda, faqat bu holda zararni qoplashda byudjet mablag‘lari ishtirok etmaydi.
Munitsipal dasturlarga qo‘shimcha ravishda Toshkentda va boshqa shaharlarda xonadonlarning pardozlash ta’mir ishlarini haqiqiy narxlar bo‘yicha 0,5% dan 1% gacha tariflar asosida sug‘urtalash keng qo‘llanilmovda. SHartnomalar sug‘urta agentlari yoki TJFB (JEU), pochta va boshqa xizmat xodimlari tomonidan tuziladi.
Sug‘urtalovchilar tomonidan o‘tkaziladigan so‘rov natijalariga ko‘ra, yirik shaharlarda istiqomat qilayotgan uy-joy egalari hammadan ko‘proq o‘g‘irlikdan (36%) va yong‘indan (34%) cho‘chishar ekan.
O‘zbekistonda turar-joy sug‘urtasi hajmi uni kreditga olish imkonyati sababli ortib boradi. Turar-joy mulkdorlarining va ijaraga oluvchilarning fuqarolik javobgarligi majburiy sug‘urasi joriy etilishi ehtimoldan yiroq emas.
Download 25.37 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling