Mavzu: Moliyaviy tahlil va uning reja

1-jadval 
Moliyaviy tahlil bosqichlari
6
 
1-bosqich 
Tahlilning ob‟ekti, maqsadi va vazifalari 
belgilab olinadi, tahlil rejasi tuziladi 
2-bosqich 
Tahlil ob‟ekti tavsiflaydigan ko„rsatkichlar 
tanlanadi, tartiblanadi va tizimlashtiriladi 
3-bosqich 
Tahlil uchun zarur bo„lgan axborotlar 
yig„iladi 
va 
tayyorlanadi 
(ishonchligi 
tekshiriladi, 
taqqoslanma 
ko„rinishga 
keltiriladi) 
4-bosqich 
Xo„jalik faoliyatining natijalari reja,o„tgan yil 
ilg„or 
korxonalar 
ko„rsatkichlari 
bilan 
taqqoslanadi 
5-bosqich 
Omilli tahlil o„tkaziladi va natijaviy 
ko„rsatkichlarga ta‟sir etuvchi birliklar xisob-
kitob qilinadi 
6-bosqich 
Faoliyat 
samaradorligini 
oshirishda 
foydalanmaydigan 
va 
istiqboldagi 
imkoniyatlar aniqlanadi 
6
Raximov M.Iqtisodiyot sub’ektlari moliyaviy holatning tahlili. Uslubiy qo‘llanma. 

---

7-bosqich 
Turli omillar ta‟sirini, aniqlangan va 
ishlatilmayotgan imkoniyatlarni xisobga olib, 
xo„jalik faoliyatini baholash amalga oshiriladi 
va aniq chora-tadbirlar belgilanadi 
Moliyaviy tahlil metodining muhim xususiyati shundaki unda faqat o„zgarish, rivojlanishning 
o„zigina emas, balki uning sabab-oqibat bog„lanishlari ham o„rganiladi. Ko„rsatkichlar va 
ularning o„zgarishiga ta‟sir etuvchi biriklarni aniqlashga muhim ahamiyat qaratiladi. 
Moliyaviy tahlil metodining yana bir muhim xususiyati shundaki unda faqat o„zgarishga ta‟sir 
etuvchi biriklarni aniqlashga muhim ahamiyat qaratiladi. Moliyaviy tahlil metodining yana bir 
muhim xususiyati shundaki, ko„rsatkichning nafaqat sabab-oqibat bog„lanishlardagi natijalari 
balki ularning kelgusidagi kutishlarini prognozlash imkoni ham tug„iladi. Ya‟ni moliyaviy 
tahlilda nafaqat real holat, balki uning kutilayotgan natijalari haqida ham ogoh bo„linadi. 
Moliyaviy tahlili metodining yana bir o„ziga xos tomoni o„rganilayotgan ko„rsatkichlarni 
o„zaro ta‟sirini va bog„liqligini aniq hisoblab ko„rsatib berishdir. Xulosa qilib aytish 
mumkinki, tahlil metodining muhim xususiyati o„rganiladigan muayyan iqtisodiy ko„rsatkich 
alohida tarzda, boshqa omillardan ajratilgan holda tahlil qilinmaydi. Ularning o„zaro 
bog„liqligi doimo e‟tiborda tutiladi. Tahlil muvaffaqiyatli chiqadi, qachonki, uning usullari 
to„g„ri tanlansa, ulardan ilmiy, ijodiy foydalanilsa. Bu omil o„rganilayotgan ob‟ektga dialektik 
yondashuvni talab etadi. Tahlil qilishda dialektik usuldan foydalanish, korxona xo„jalik 
faoliyatini o„rganib chiqishda barcha bog„liq tomonlarini hisobga olinishini anglatadi. 
oliyaviy tahlilning o„ziga xos xususiyatlarida moliyaviy analitiklar quyidagi muhim jihatlariga 
ahamiyat berishlari lozim. 
 -operatsion jarayonning tashkil etilishiga;
 -naqd mablag„larning harakatiga;
 -boshqaruv maqsadliligiga;
 -tarmoq risklarini boshqarishga;
 -faoliyat ko„lamini o„rganishga;
 -yuridik maqomini o„rganishga 
Moliyaviy tahlilda qo„llaniladigan usullar: an‟anaviy (taqqoslash, balans, o„rtacha miqdorlar, 
zanjirli almashtirish, indeks, farqli, nisbiy ko„rsatkichli kabi) va iqtisodiy matematik (integral, 
chiziqli va chiziqsiz dasturlash, nazariy o„yin, korelyasiya va regretsiya; determinant, logarifm 
kabi) usullar. 
Tahlilni tashkil etish shakli sifatida ichki moliyaviy tahlilni tashkil etilishi va tashqi moliyaviy 
tahlilni tashkil etilishini tarkiblash maqsadga muvofiqdir. 
Tashqi moliyaviy tahlil cheklangan axborotlarni aks ettiruvchi moliyaviy hisobot 
shakllari asosida xo„jalik yurituvchi subektlarning moliyaviy holatini o„rganishni xarakterlaydi 
va korxona erishgan natijalarining barcha sirlarini ochib berish imkonini bermaydi. Ushbu 
tahlil ichki axborot bazasidan foydalanish imkoniga ega bo„lmagan, korxona faoliyati bilan 
qiziquvchi kontragentlar, mulk egalari yoki davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. 
Tashqi moliyaviy tahlilning ahamiyatli jihatlari quyidagilar bilan xarakterlanadi: 
- tahlil subyektlari va axborot foydalanuvchilarining ko„pligi; 
- tahlilchilarning maqsadi va qiziqishlarining turli tumanligi; 
- hisobga olish va hisobotlarning normativ qoidalari, tahlil etishning rasmiy jihatlarining 
belgilanganligi; 
- tahlilning faqat chop etiladigan moliyaviy hisobot shakllaridagi axborotlar bazasiga tayangan 
holda o„tkalishi; 
- qo„yiladigan analitik masalalarning cheklanganligi; 

---

- axborot foydalanuvchilar uchun korxona faoliyati yuzasidan tahlil natijalaridan 
foydalanishning maksimal ochiqligi. 
Tashqi moliyaviy tahlilning asosiy jihatlari moliyaviy hisobot ma‟lumotlari asosida korxona 
aktivlari, o„z mablag„lari manbai va majburiyatlarining o„zgarishi, to„lov layoqati va likvidlilik 
darajasi, moliyaviy holati va barqarorligi, bozor va ish aktivligi, moliyaviy va iqtisodiy 
salohiyati, iqtisodiy mustahkamligi va nochorligi, foyda va rentabellik darajasi, pul oqimi va 
xususiy kapitalning o„zgarishlari, korxonaning iqtisodiy reytingini aniqlashga qaratiladi. 
Ichki moliyaviy tahlil – korxonaning ichki bo„limlari, xodimlari tomonidan o„tkazilib 
o„rganiladigan masalalarning ko„lami bilan tashqi moliyaviy tahlildan farq etadi. Ichki 
moliyaviy tahlilning axborotlar bazasi va o„rganiladigan masalalarning ko„lami tashqi 
moliyaviy tahlilga nisbatan keng hisoblanadi. Uning axborotlar bazasiga faqat chop etiladigan 
moliyaviy hisobotlargina emas‚ balki moliyaviy hisobning barcha manbalari va hisobdan 
tashqari manbalarni ham kiritish mumkin. O„rganiladigan masalalar ko„lamini boshqaruvchilar 
va tahlilchilarning qiziqishlari doirasidan kelib chiqib belgilash mumkin. Ushbu tahlil turining 
o„ziga xos xususiyatlarini quyidagi jihatlar bilan izohlash mumkin. 
Ichki moliyaviy tahlilning o„ziga xos jihatlari: 
- tahlil subektlarining tor guruhi; 
- tahlil natijalari faqat ichki talablarga, korxona boshqaruvi yuzasidan yo„naltirilganligi; 
- teran moliyaviy tahlilni o„tkazishda axborotlarning keng doirasidan foydalanish 
imkoniyatining yuqoriligi; 
- tahlilni o„tkazish bo„yicha normativ metodikalar bilan birgalikda aniq reglamentlari 
(tartiblari) belgilanmagan usullardan foydalanish imkoniyatlari; 
- aniq boshqaruv qarorlarini tayyorlash yuzasidan chuqur moliyaviy tahlilni o„tkazish 
imkoniyati mavjudligi; 
- boshqaruv apparati talablaridan kelib chiqqan holda analitik ishni tashkil etilishi. 
Moliyaviy tahlil mazmuni bo‘yicha to„liq moliyaviy tahlil va tematik moliyaviy tahlil turlariga 
ajratiladi.