Mavzu: neft va gaz konlarini izlash, qidirishning va baholashning bosqichlari

---

4-MAVZU: NEFT VA GAZ KONLARINI IZLASH, QIDIRISHNING VA 
BAHOLASHNING BOSQICHLARI. 
REJA: 
4.1. Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining izlash-baholash davri. 
4.2.Tuz gumbazli oblastlarda izlash ob’yektlarini aniqlash va tayyorlash 
4.3. Noantiklinal tutqichlarni aniqlash va tayyorlash. 
4.4. Rifogen sinfi tutqichlarini aniqlash va tayyorlash. 
4.5.Terrigen yotqiziqlarda noantiklinal tutqichlarni aniqlash va tayyorlash. 
4.6. Konlarni izlash va baholash bosqichi 
4.7. Izlov quduqlarini burg’ilash 
4.1. Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining izlash-baholash davri. 
Izlash-baholash davrining maqsadi – yangi neft va gaz konlarini yoki avval 
ochilgan konlarda yangi uyumlarni ochish va ularning zaxiralarini С
2
va qisman С
1
toifalar bo’yicha birlamchi baholagan holda sanoat ahamiyatida baholashdan 
iborat. 
Izlash-baholash davri ob’yektlarni aniqlash va izlov burg’ilashga tayyorlash 
bosqichi hamda konlarni (uyumlarni) izlash va baholash bosqichiga bo’linadi. 
Tutqichlarni 
aniqlash 
va 
tayyorlash 
bosqichi 
o’z 
navbatida 
ikkita 
bosqichostiga bo’linadi: ob’yektlarni aniqlash va ob’yektlarni tayyorlash. 
Ob’yektlarni 
aniqlash 
bosqichostining 
maqsadi 
bashoratlangan 
uglevodorodlar resurslarini D
1
va D
2
toifalar bo’yicha baholagan holda istiqbolli 
tutqichlarni aniqlash va izlov burg’ilashga tayyorlashdan iborat. Neft va gazga 
istiqbolli tutqichlar yoki regional geologik-geofizik va geokimyoviy tadqiqotlar 
ma’lumotlarini interpretatsiya qilish natijalari bo’yicha, yoki avval o’tkazilgan 
geologik-geofizik tadqiqotlarni zamonaviy usullarda qayta ko’rib chiqish va qayta 
interpretatsiya 
qilish 
natijalari 
bo’yicha 
aniqlanadi. 
Tutqichlarni 
aniqlash 
ob’yektlari yoki neftgaz to’planishi mumkin bo’lgan zonalar chegarasidagi yangi 
istiqbolli territoriyalar, yoki sanoat ahamiyatidagi neftgazliligi aniqlangan rayonlar 
bo’lishi mumkin. 
Yangi istiqbolli neftgaz to’planish zonalarida tutqichlarni izlash, avvalo 
ochish imkoni nisbatan katta bo’lgan tuzilma qavatlari va yirik lokal tuzilmalarga 
qaratiladi. Yirik keskin ajralib turadigan antiklinal tuzilmalar tugagandan so’ng 
ishlar kichik amplitudali lokal ko’tarilmalar va har xil turdagi noantiklinal 
tutqichlar – riflar, litologik tugallanish va almashinish zonalari, ko’milib ketgan 
erozion ko’tarilmalar, qumtosh tanalari va boshqalarga qaratiladi.
Tutqichlarni 
aniqlash 
bo’yicha 
ishlarning 
namunaviy 
kompleksi 
quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
1.Generatsiyaning 
lokal 
va 
mukammal 
darajasidagi 
AFS 
va 
KS 
materiallarini talqin qilish (deshifrovka). 
2. 1:100 000 va 1:50 000 miqyoslarda tuzilma-geomorfologik va tuzilmageologik, 
geokimyoviy, gidrogeologik suratga olish. 
3.1:100 000 va 1:50 000 miqyoslarda turli modifikatsiyalardagi gravi-, 
elektro- va magnitorazvedkalardan tashkil topgan kompleks geofizik tadqiqotlar. 
4.Alohida 
regional 
profillar 
bo’yicha QTU, UChNU, STKU seysmik 
qidirish ishlari. 

---

5.Geologik 
kesimni 
bashoratlash 
bo’yicha 
va 
“uyum” 
turidagi 
anomaliyalarni aniqlash maqsadida bevosita izlashlarga maxsus tadqiqotlar va 
ishlar. 
6.Tuzilma va parametrik quduqlarni burg’ilash. 
Aniqlangan ob’yektlar deganda seysmik profillarning siyrak to’ridagi 
qaytaruvchi gorizontlarning turli antiklinal buklanishlari hamda lokal ob’yektlar 
bilan aloqasi seysmik profillar yoki tuzilma quduqlari bilan tasdiqlangan lokal 
gravitatsion, magnit, elektrik, geokimyoviy va boshqa anomaliyalar tushuniladi. 
Shu 
tufayli 
istiqbolli 
neftgaz 
to’planish 
zonalari 
bo’yicha 
aniqlangan 
tutqichlar fondi turlari, o’lchamlari va ishonchliligi bo’yicha turlicha antiklinal 
ko’tarilmalar va turli anomaliyalarni o’z ichiga oladi. Aniqlangan tutqichlarning 
mavjud fondidan izlov burg’ilashga tayyorlash, bashoratlangan resurslarini D1 va 
D2 toifalar bo’yicha hisoblash uchun nisbatan istiqbollilari tanlanadi. Istiqbolli 
tutqichlarga neftgaz to’planish zonalari aniqlangan va istiqbolli bo’lishi mumkin 
bo’lgan hamda ularni izlash burg’ilashga kiritish geologik-iqtisodiy asoslangan 
rayonlar uchun ijobiy xarakterlanadigan tutqichlar kiradi. 
Ob’yektlarni tayyorlash bosqichostining maqsadi izlov burg’ilashga tavsiya 
etilgan tutqichlarni tuzilishining ishonchliligini ahamiyatli darajada oshirishdan
iborat. Har xil turdagi aniqlangan tutqichlarning aksariyat qismi geofizik usullar 
bilan, 
xususan 
seysmik 
qidiruv 
QTU, 
UChNU 
1:50 
000 
va 
1:25 
000 
masshtablarda, vertikal seysmik profillash (VSP) bilan burg’ulashga tayyorlanadi. 
Mukammal 
ishlarda 
seysmik 
profillar 
to’rining 
zichligi 
tayyorlanadigan 
tutqichlarning o’lchamlari va ularning amplitudasiga bog’liq va 1 km
2
maydonda 
0,7 dan 3 pog.km profillarni tashkil etadi. 
Rayon o’rganilishi bilan izlov va mukammal profillar to’ri kichik tutqichlar 
va 
noantiklinal 
ob’yektlarni 
tayyorlash 
lozimligi 
tufayli 
zichlashtiriladi. 
Aniqlangan ob’yektlarni izlov burg’ilashga tayyorlash bo’yicha namunaviy 
kompleksga shuningdek, lokal va mukammal darajada ishlab chiqilgan aerofotova kosmik 
suratga 
olish 
materiallarini 
talqin 
qilish, 
tuzilma-morfologik 
suratga 
olish 
va 
geologik 
kesimni 
bashoratlash 
bo’yicha 
va 
“uyum” 
turidagi 
anomaliyalarni aniqlash maqsadida bevosita izlashlarga maxsus tadqiqotlar va 
ishlar, murakkab seysmo-geologik sharoitlarda – 3D hajmiy seysmik qidiruv va 
chuqur parametrik quduqlarni burg’ilash kiritiladi. 
Cho’kindi 
qavatning 
istiqbolli 
tutqichlari 
turli-tumanligi 
bilan 
xarakterlanadi. Ular orasida aksariyat tadqiqotchilar tomonidan (Bakirov va b., 
1987y.) beshta genetik sinf ajratiladi: tuzilmali, litologik, stratigrafik, rifogen va 
aralash. 
Neft va gazga geologik-qidiruv ishlarining jahon tajribasi tasdiqlashiga ko’ra 
neft va gaz uyumlarining katta miqdori tuzilma turidagi tutqichlarda ochilgan 
(68%). Notuzilmali tutqichlardagi uyumlarning ulushi 5% dan katta emas, 
kombinatsiyalangan tutqichlarga 27% to’g’ri keladi. Keltirilgan ma’lumotlarga 
muvofiq, garchi noantiklinal tutqichlarda ochilgan uyumlarning ulushi oshib 
borsada, yaqin istiqbolda neft va gaz zaxiralarining o’sishi antiklinal tutqichlarda 
uglevodorodlar uyumlarini ochilishi bilan bog’liq bo’ladi. Antiklinal turdagi 
tutqichlarni izlov burg’ilashga tayyorlash istiqbolli kompleks yoki yuqorida yotgan 
yotqiziqlar kesimida ajratiladigan istiqbolli gorizont yoki tayanch qaytaruvchi 
gorizontning 
ustki 
yuzasi 
bo’yicha 
tuzilma 
xaritasini 
tuzishdan 
iborat. 

---

Tuzilishining asosiy xususiyatlari mazkur rayon uchun geologik-geofizik va 
geokimyoviy usullar kompleksi bilan ishonchli aniqlangan antiklinal tutqich izlash 
burg’ilashga tayyorlangan hisoblanadi. Ularga quyidagilar kiradi: o’lchamlari va 
amplitudasi, 
tuzilma 
xususiyatlari 
(gumbaz 
va 
qanotlarning 
rejadagi 
va 
gipsometrik 
holati, 
plikativ 
va 
diz’yuktiv 
murakkabligi), 
qoplamalarning 
germetiklik darajasi va boshqalar. Tutqichlarni tayyorlashning sifatiy mezonlari 
N.Y. Kupina ma’lumotlariga ko’ra uchta asosiy ko’rsatkich bilan aniqlanadi: uning 
hajmi, kesimning yoritilgan chuqurligi, konditsionlik darajasi. 
Antiklinal burmaning hajmi neft va gaz uyumining mumkin bo’lgan 
kattaligini 
belgilaydi. 
U 
kollektorlik 
xossalariga, 
mahsuldor 
qatlamlarning 
qalinligi, maydoni va ko’tarilmaning amplitudasiga bog’liq. Aksariyat hollarda 
aniqlangan ko’rsatkich lokal tuzilmaning maydoniga ega bo’ladi. 
Tutqichning maydoni izogipslarning konturi bo’yicha H = Ho + C/2 
ko’rsatkich bilan aniqlanadi, bu yerda Но – eng chuqur yopiq ezogipsning 
ko’rsatkichi, С – muvofiq aniqlik va tuzilma xaritasida qabul qilingan texnik 
asoslangan izogips. Yirik tutqichlarga maydoni 50 km
2
dan katta bo’lgan 
ko’tarilmalar kiradi, o’rtachaga – 10 dan 50 km
2
gacha, maydalarga – 5 km
2
gacha. 
Tutqichlarni 
tayyorlash 
ishonchliligi 
asosan, 
seysmorazvedkaning 
ruxsat 
etilgan imkoniyatiga bog’liq. Uning xatoligi nisbatan qulay geologik-geofizik 
sharoitlarda E = 0,01H munosabat bilan baholanadi, bu yerda Е – tayyorlash 
xatoligi, Н – qaytaruvchi gorizontning yotish chuqurligi, tuzilma xaritasining 
izogipslarini kesishishi esa A = 0,5E. 
Agar antiklinal tuzilma xaritasida bitta izogips chizig’i bilan tasvirlangan 
bo’lsa, unda uning ishonchligi Pa = 0,3; agar ikkita bo’lsa – Pa = 0,6 ; agar uchta 
bo’lsa – Pa = 0,9 ; agar to’rtta bo’lsa – Pa = 1; 
Tuzilmali tutqichlarning ishonchlilik darajasini yetishmasligi ko’pincha 
optimal sharoitlarda ortiqcha izlov quduqlarini burg’ilash zaruriyatiga olib keladi, 
bu ahamiyatli darajada izlov-qidiruv jarayonining samaradorligini pasaytiradi. 
Statistik ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, taxminan 30% antiklinal tuzilmalar 
burg’ilash bilan tasdiqlanmaydi, ayniqsa murakkab tuzilgan regionlarda, tuzilma 
rejalari 
mos 
kelmagan 
sharoitlarda. 
Bunday 
sharoitlarda 
tuzilmalarni 
izlov
burg’ilashga tayyorlanganlik darajasini asoslash uchun maqsadli gorizontlar 
bo’yicha tuzilma xaritasini to’ldiradigan geologik-geofizik tadqiqotlarni barcha 
turlarining natijalarini taqqoslash ma’lumotlaridan foydalaniladi. 
Aniqlangan va tayyorlangan tuzilmalarning jamlamasi joriy yilning 1-yanvar 
holati bo’yicha aniqlangan va izlov burg’ilashga tayyorlangan tuzilmalar fondini 
tashkil 
etadi. 
Tayyorlangan 
tuzilmalar izlov burg’ilashga kiritilgunga qadar 
o’lchamlari bo’yicha tasniflanadi: maydoni, amplitudasi va istiqbolli resurslari (D
1
yoki D
2
bo’yicha). 
Nisbatan istiqbolli antiklinal tutqichni tanlash aniqlangan lokallashtirilgan 
resurslarni ahamiyatiga ko’ra amalga oshiriladi. 
Yangi 
neftgazga 
istiqbolli 
rayonlar 
chegarasida 
tayyorlangan 
lokal 
ko’tarilmalarning 
lokallashtirilgan 
resurslarini 
baholash 
mavjud 
parametrik 
burg’ilash 
ma’lumotlari 
va 
“uyum” 
turidagi 
anomaliyalarni 
mavjudligi 
ma’lumotidan foydalanib tutqichning geologik modelini (tayanch qaytaruvchi