Mavzu: Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblash va hisobda ettirishning to’g’riligini tekshirish

MAVZU:Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya
hisoblash va hisobda ettirishning 
to’g’riligini tekshirish.
REJA:
1.Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblash.
2. Nomoddiy aktivlar auditining natijalarini umumlashtirish va baholash.
3.Moliyaviy investitsiyalar auditi.


1.Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblash.
Nomoddiy aktivlar bo’yicha amortizatsiya hisoblash va amortizatsiya ajratmalarining 
mahsulot (ish, xizmat)lar tannarxiga to’g’ri olib borilishini tekshirish chog’ida auditor nomoddiy 
aktivlarning ishlab chiqarish faoliyatida foydalanilayotganligi va daromad keltirayotganligi 
to’g’risida isbotga ega bo’lishi lozim. Nomoddiy aktivlar bo’yicha amortizatsiya ajratmalari baholash 
miqdori bo’lib, taxmin qilinayotgan foydali xizmat qilish davriga asoslanib hisob-kitob qilinadi. 
shuning uchun auditor o’rnatilgan foydali xizmat qilish muddatlari va amortizatsiya ajratmalari 
normalarining mosligini №7 BHMS 46 bandiga muvofiq tekshirib ko’rishi lozim. Bunday tekshiruvni 
amalga oshirish uchun №1 - NMA shakldagi kartochka va nomoddiy aktivlar ob’ektlarini hisobga 
qabul qilishda asos bo’lgan dastlabki hujjatlardan foydalaniladi.
№7 BHMS 39 bandiga muvofiq nomoddiy aktivning amortizatsiya qilinadigan qiymati 
muntazam asosda taqsimlab borilishi uchun amortizatsiya muddatlari quyidagicha belgilangan: 
*
nomoddiy aktiv ob’ektining foydali xizmat ko’rsatish muddati davomida (lekin bu muddat 
xo’jalik yurituvchi sub’ektning faoliyat qilish muddatidan oshmasligi lozim); 
*
 foydali xizmat ko’rsatish muddatlarini aniqlash imkoni bo’lmagan nomoddiy aktivlar 
bo’yicha 5 yil hisobida (lekin bu muddat xo’jalik yurituvchi sub’ektning faoliyat ko’rsatish 
muddatidan oshmasligi lozim).
Amortizatsiya hisoblanadigan nomoddiy aktivlar bo’yicha auditor quyidagilarni tekshiradi: 
*
 qo’llanilayotgan amortizatsiya hisoblash usullari korxona hisob siyosatiga mos kelishi; 
*
 tanlangan amortizatsiya hisoblash usuli nomoddiy aktivlar ob’ektlari qiymatini qolgan foydali 
xizmat qilish muddati davomida ishlab chiqarish sarflarini hisobga oladigan schyotlarga to’g’ri 
o’tkazilishini.
№7 BHMS 42 bandiga muvofiq nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblashning uch usuli 
ko’zda tutilgan. Ular: 
*
 to’g’ri chiziqli (yoki bir tekis); 
*
 
 kamayib boruvchi qoldiq; 
*
 ishlab chiqarish birliklari summasi bo’yicha amortizatsiya hisoblash (ishlab chiqarish usuli).
Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblash usullarining mohiyati, korxona moliyaviy holatiga 
ta’sirini bilish va shu asosda malakali auditorlik xulosasi shakllantirish maqsadga muvofiq. Тo’g’ri 
chiziqli usulning mohiyati muayyan nomoddiy aktivning jami foydali xizmat qilish muddati 
davomida eskirish summalari bir me’yorda hisoblab yozib borilishidan iborat. Kamayib boruvchi 
qoldiq usulidan foydalanish chog’ida muntazam hisoblab boriladigan amortizatsiya summalari 
foydali xizmat qilish davri davomida kamaytirib boriladi. Bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib 
ravishda eskirish hisoblash usuli (ishlab chiqarish usuli) ga muvofiq amortizatsiya hajmi nomoddiy 
aktivdan necha marotaba foydalanilishi yoki nechta mahsulot birligi ishlab chiqarilishi 
kutilayotganligiga bevosita bog’liqdir. Amaliyotda amortizatsiya hisoblashning to’g’ri chiziqli 
usulidan foydalanish afzalroq. Qolgan usullardan muayyan holatlarda foydalanilishi maqsadga 
muvofiqdir.
Auditor hisoblangan amortizatsiya ajratmalarining schyotlarda to’g’ri aks ettirilganligini ham 
aniqlashi lozim. Bunda №21 BHMS ga muvofiq quyidagi test-jadvaldan foydalanish mumkin: 

146