Mavzu: O’lchashlarning usullari va turlari

Nazorat savollari.

1.O’lchash sifat mezonlari qatoriga nimalar kiradi.

2.Standartlashtirish nima?
3.Standarlashtirish maqsadi va vazifalari
4.O’zbekiston respublikasida standartlashtirish xizmati. qanday amalga oshiriladi?
5.Standartlashtirish turlari necha xil ular qaysi?


Tayanch iboralar:

Standart metrologik sertifikatlashtirish xalkaro standart

MAVZU: STANDARTLARNI ISHLAB CHIQISH, TASDIQLASH VA TADBIQ ETISH TARTIB-QOIDALARI.


Reja:

1.Standart loyihasining ishlab chiqish (birinchi taxriri) va uni fikr-muloxazalar olish uchun yuborish.

2.Fikr-muloxazalar ustida ishlash, standart loyihasini ishlab chiqish (so’ngi taxriri), kelishi va uning tasdiqlashga taqdim etish.
3.Standartni tasdiqlash va davlat ro’yxatidan o’tkazish.

1.O’z RST 1. 1-92 O’zbekiston Respublikasining standartlashtirish davlat tizimi. O’zbekiston Respublikasining standartini ishlab chiqish, kelishib olish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi standartga binoan O’zbekiston Respublikasi standarti bundan keyin-satndart deb yuritiladi standartlashtirish bo’yicha texnikaviy qo’mitalar bunday keyin TK standartlashtirish bo’yicha tayanch tashkilotlari, vazirliklar, idoralar uyushmalar kontsernlar, davlat, shirkat, pudratchi, aktsionlar, qo’shimcha korxonlar, muassasalar va tashkilotlar tomonidan ishlab chiqaladi. Standartni har xil tashkilotlar mutaxassislarining ichki guruxlari tomonidan ishlab chiqishga yo’l qo’yiladi. Standartning bir necha tashkilot tomnidan ishlab chiqilishida etakchi ishlab chiquvchi tashkilotlar ijrochilar ro’yxatida birinchi o’rinda turadi hamkorlikda ish bajaruvchi har bir tashkilot bilan ish ko’llanmani va muddatlarini aniqlaydi. Standart respublika hududida kimga qarashli ekanligi va mulk shaklida qat`iy nazar, standart ishlab chiqilgan tashkilotlarni chiqaradigan va iste`mol qiladigan hamma korxona va tashkilotlar uchun majburiydir. Standartga kiritiladigan o’zgarish asosiy standart uchun belgilangan tartibda majburiy kelishib olinishi, tasdiqlanishi va ro’yxatdan o’tkaziilishi lozim. Standartlarning tuzilishi, mazmuni bayon etilishi va rasmiylashtirishi GOST 1. 5-85 ga muvofiq bajariladi. Standartlarni ishlab chiqish tartibi standartni ishlab chiqishda tashkiliy usuliy birlikka erishish masadidahxamda standartni ishlab chiqish bosqichlari bajarilishini nazorat qilish uchun 4 bosqich joriy etiladi.

1-bosqich-zaruriyat tug’ilganida standartni ishlab chiqishda texnikaviy topshiriq ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.
2-bosqich-standart loyihasining ishlab chiqish birinchi tahriri va uni fikr mulohazalar olish uchun yuborish
3-bosqich-fikr mulohazalar ustida ishlash, satndart loyihasini oxirgi tahririni ishlab chiqish, kelishish va tasdiqlashga taqdim etish.
4-bosqich-standartni tasdiqlash va davlat ro’yxatidan o’tkazish. Standartlarni ishlab chiqish bosqichlarini bir-biri bilan qo’shib olib borishga yo’l qo’yiladi.
Standart loyihasi TK ish rejasiga tasdiqlangan standartlashtirish jadvaliga, yangi mahsulot turlarini yaratish rejasiga manfaatdor tashkilotlar taklifi va ishlab chiquvchi korxonlarning tashabbusiga binoan ishlab chiqiladi. Standart loyihasini ishlab chiqish bilan birga vaqtda standart loyihasiga tushuntirish xati ham tuziladi va lozim topilsa standartni joriy qilish bo’yicha asosiy tashkiliy-texnikaviy tadbirlar rejasining loyihasi deb yuritiladi. Standart loyihasi tushuntirish xati va asosiy tadbirlar rejasi loyihasi bilan birgalikda ko’paytiriladi va ro’yxat bo’yicha hamma manfaatdor tashkilotlarga fikr-muloxazalar olish uchun yuboriladi. Standart loyihasi korxona va tashkilotlar tomonidan qurib chiqilganidan so’ng o’z fikr muloxazalarini tuzib, standartni ishlab chiquvchi tashkilotga qabul qilgan kundan boshlab 15 kun ichida kechiktirmasdan yuboriladilar. Korxona va tashkilotlar tomonidan yuborilgan standart loyihasi bo’yicha fikr-muloxazalar qayta ishlanib, ular asosida fikr-muloxazalar majmuini tuziladi. Etakchi ishlab chiquvchi tashkilot tuzilgan fikr muloxazalar majmuiga binoan standart loyihasining so’ngi tahririni ishlab chiqadi hamda tushuntirish xatini va asosiy tadbirlar rejasining loyihasini aniqlaydi. Ishlab chiquvchi tashkilot bilan boshqa manfaatdor tashkilotlari orasida standart loyihasi yoki asosiy tadbirlar rejasi loyihasi bo’yicha kelishmovchiliklar bo’lsa, etakchi ishlab chiquvchi tashkilot kelishmovchiliklarni muxokama qilish uchun kengash o’tkazadi. Kengshga ko’rib chiqilgan standart loyihasi bo’yicha va qaror qabul qilish vakolati berilgan asosiy manfatdor tashkilotlarning va buyurtmachilar asosiy iste`molchilarning vakillari taklif etiladi. Ushbu kengashda ko’rib chiqilayotgan masalalarning har taraflama muxokama qilinshi va bu masalalar yuzasidan tegishli qarorlar qabul qilinishini ta`minlash lozim bo’ladi. Etakchi ishlab chiquvchi kengash qatnashchilarga munozarali masalalar bo’yicha fikr-muloxazalar majmuidan ko’chirmalar yuboradi. Kengash taklifnomalarini uning katnashchilariga kengash boshlanishiga kamida 10 kun qolganda oladigan qilib yuboriladi. Kengash qarori uning qatnashchilari imzo chekkan bayonnoma bilan rasmiylashtiriladi. Bayonnomada yoki unga ilova qilingan alohida ro’yxatda kengash ishtirokchimining har birini familyasini ismi otasining ismi va mansabi tashkilotning nomini qo’shib ko’rsatiladi. Kengashda qabul qilingan qarorga binoan, standart loyihasining so’nggi tahriri tuziladi hamda tushuntirish xati va asosiy tadbirlar rejasining loyihasi aniqlanadi. Bundan tashqari, agar standart loyihasida davlat nazorati kasaba uyushmasi, tabiatni muxofaza qilish davlat qo’mitasi sog’likni saqlash vazirligi faoliyati doirasiga taaluqli talabalar qo’yilgan bo’lsa, loyiha ushbu idoralar bilan ham kelishib olinishi kerak. chet elga chiqariladigan maxsulotlarning standartlari esa GOST 122-85 bo’yicha kelishib olinadi. Standart loyihasi yuzasidan tashkilotlari urtasida davom etayotgan kelishmovchiliklar bo’yicha O’zdavstandart, O’zbekiston Respublikasi Tabiatni muxofaza qilish davlat qo’mitasi, Davlat arxtektura va qurilish qo’mitasi sog’likni saqlash vazirligi o’zlariga yuklatilagan faoliyat turlari to’grisidagi so’nggi qarorni qabul qiladi. Standartga o’zgartish kiritilganda, agar u ilgari, kelishib olingan tashkilotlarning manfaatlariga monelik qilmasa o’zgartirish faqat buyurtmachi asosiy iste`molchi bilan kelishiladi. Standartni bekor qilish yoki joriy etish vaqtini cho’ziq bo’yicha faqat buyurtmachi asosiy iste`molchi bilan kelishiladi. Standart loyihasi tasdiqlashga ishlab chiquvchi tashkilot tomonidan quyidagicha to’plamda beriladi.
-ilova xati.
-standart loyihasining so’nggi tahririga tushuntirish xati.
-asosiy tadbirlar rejasining loyihasi.
-standart loyihasining 4 ta nusxasi ularning ikkitasi birinchi nusxa ko’rinishida bo’lishi shart.
-standart loyihasi kelishilganining tasdiqlovchi hujjatlarining asl nusxasi.
-standart loyihasi to’grisida fikr-muloxazalar majmui.
-qolgan kelishmovchiliklar haqida ma`lumotnoma.
O’zbekiston Respublikasi davlat standarti, Davarxitekt qurilishko’m. Tabiatni muxofaza qilish davlat qo’mitasi va sog’likni saqlash vazirligi nomlari bo’yicha o’zlariga tegishli standartlarning loyihalariva hujjatlarini ko’pi bilan 15 kun moboynida ko’rib chiqilishini, shuningdek davlat ekspertizasidan o’tkazilishini ta`minlaydilar. O’zbeksiton Respublikasi davlat standarti davarxitekt qurilishko’m, tabiatni muxofaza qilish davlat qo’mitasi, sog’likni saqlash vazirligi standart loyihalarini ko’rib chiqadi va uni tasdiqlash yoki kam-ko’stini to’ldirib qayt ishlash to’g’risida qaror qabul qiladi. Standart muddati cheklangan yoki muddat cheklangan tarzda tasdiqlanadi. O’zbeksiton respublikasi hududidagi standartlarni davlat ro’yxatga olishni O’zdavstandart amalga oshiradi. Davlat ro’yxatidan o’tkazish uchun standart 4 nusxada topshirilishi lozim asl nusxasi ikkinchi nusxasi va ikkita ko’chirmasi. Standart davlat ro’yxatidan o’tkazishish uchun juz band qilib muqovalab topshirish lozim. Standart 5 kundan oshmagan muddatda davlat ro’yxatidan o’tkaziladi. Standartning qaysi tashkilot tomonidan tasdiqlanishidan qat`iy nazar standartga qakamli belgini O’zdavstandart beradi. Belgi o’z navbatida: hujjatning ko’rsatkichidan o’z RST ro’yxatning tartib raqamidan va tasdiklangan yilning oxirgi ikki sonidan iborat bo’ladi. Masalan, o’z RST 5-92 «Paxta ipli piliklar».
Ro’yxatga oluvchi idora asl nusxa ikkinchi nusxasi va ikkinchi ko’chirmaning birinchi betiga o’zining nomini ko’rsatadigan to’rtburchak muxrni bosadi. Sana va davlat royxatining nomerini yozib qo’yadi. Ikkinchi nusxa O’zdavstandartda qoladi, asl nusxa va ko’chirmaning ikkinchi nusxasi esa ishlab chiquvchiga qaytariladi.O’z RST 1. 2-92 «O’zbeksiton respublikasining standartlashtirish davlat tizimi. Texnikaviy shartlarni ishlab chiqish kelishib olish tasdiqlash va davlat ro’yxatidan o’tkazish tartibi» standartda muayyan maxsulotning xizmatining texnikaviy shartlarini shunigdek ularga kiritiladigan o’zgartirishlarini ishlab chiqish, tasdiqlash va davlat ro’yxatidan o’tkazish tartibi haqida gap boradi. O’zbeksiton Respublikasi texnikaviy shartlarining loyihalari va ularga kiritiladigan o’zgarishlari standartlashtirish texnika qo’mitalari tomonidan ishlab chiqiladi. Asoslangan hollada texnikaviy shartlar loyihalarini vazirliklar, mahkamalar, uyushmalar, kontsernlar yoki standartlashtirish bo’yicha tayanch tashkilotlari, davlat kooperativ, ijara, aktsionerlik korxonalari ko’shma korxonalar muassasalar va tashkilotlar texnika qo’mitalari bilan kelishib ishlab chiqiladi. Mazkur maxsulotga daxldor MDX ning davlatlararo standartlari respublika standatlari va texnikaviy shartlari mavjud bo’lmagan taqdirda hamda boshqa me`yoriy hujjatlarda belgilab qo’yilgan talablari kuchaytirish zarur bo’lganda mazkur tarmoqning ikkinchi va undan ko’proq korxonasi ishlab chiqariladigan maxsulotlarga texnikaviy shartlar ishlab chiqiladi. Texnikaviy shartlarda belgilab qo’yilgan talablar mazkur maxsulotga daxldor bo’lgan amaldagi standartlar talabidan past bo’lmasligi hamda maxsulot buyumlar, ashyolar, moddalar standartlari va texnikaviy shartlari talabiga zid kelmasligi kerak. texnikaviy shartlarning tuzilishi bayon etilshi va rasmiylashtirilishi GOST 114-70 talablariga mos kelmog’i kerak. Texnikaviy shartlar mazkur texnikaviy o’rniga boshqa me`yoriy hujjat ishlab chiqilayotgan yoki undan qo’llanishi bundan buyon maqsadga muvofiq bo’lmay qolganda yoki maxsulotni ishlab chiqarish to’xtatilganda bekor qilinadi. Texnikaviy shartlarni tasdiqlagan idora ularni bekor qkiladi. Texnikaviy shartlarning loyihalarini kelishib olish mazkur standartda ko’rsatilganidek belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Texnikaviy ishartlar ishlab chiqaruvchi tayyorlovchining buyurtmachi bilan kelishuviga muvofik yoki ishlab chiqaruvchi tayyorlovchi tomonida buyurtmachi tomonidan tasdiqlanadi. Texnikaviy shartlar belgilangan tartibda O’zdavstandart tomonidan ro’yxatga olinadi. O’z RST 1. 3-92 «O’zbeksiton Respublikasining standartlashtirish davlat tizimi. Korxona standartlarini ishalb chiqish kelishib olish tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibli» standartli korxona standartlashtirini ishlab chiqish, tasdiqlash va davlat ro’yxatidan o’tkazishning asosiy talablarini belgilaydi. Mazkur standart talablari tayyorlaydigan shuningdek saqlashni tashishni sotishni amalga oshiradigan, foydalanadigan iste`mol qiladigan va tuzadigan davlat jamoa qo’shma ijaradagi uyushma va boshqa korxonalar hamda tashkilotlar uchun majburiy hisoblanadi. Korxona standatlarning tuzilishi, bayon etilishi va texnikaviy iktisodiy jixatidan asoslanganligi ularning fan
va texnikaning xozirgi rivojlanishi ko’rsatkichlari me`yoriy tavsiflarni va talablari hamda jahon taraqqiyoti darajalariga mosligi uchun korxona standartlarining ishalb chiquvchilari javobgardirlar. Korxona standartlarini korxona rahbariyati tasdiqlaydi ularning amal qilish muddati cheklanmagan holda tasdiqlanadi. Korxona standartining tasdiqlanishi korxona raxbarining rahbar urinbosarining imzosi bilan rasmiylashtiradi. Chetdagi iste`molchilarga etkazib berish uchun ishlab chiqarilayotgan sotilayotgan maxsulot uchun va ularga xizmatlar ko’rsatganligi uchun koxona standartlarini davlat ro’yxatidan o’tkazishni O’zbeksiton Respublikasi davlat standarti tabiatini muxofaza qilish davlat qo’mitasi Davarxtektqurilishko’m, Sog’likni saqlash vazirgili va ularning ishlab chiquvchi joylashgan erdagi mintakaviy tashkilotlari amalag oshiradi. Korxona standartlarining belgisi KST indeksidan O’zbekiston Respublikasi nomining qisqartmasi «O’z» dan korxona standartlarini tasdiqlagan tashkilotning shartli raqami belgisidan so’nggi ikki raqamidan iborat bo’ladi.
Masalan: O’z KST 359-143-92.
O’z RST 1.4-93 «O’zbeksiton Respublikasining standartlashtirish davlat tizimi. Standartlar va texnikaviy shartlari bilan ta`minlash tartibi». Bu standartda standartlar va texnikaviy shartlar bilan ta`minlash tartibidagi umumiy qoidalar, standartlar bilan ta`minlash tartibi texnikaviy shartlar va korxona standartlari bilan ta`minlash taritibi bayon etilgan. O’z RST 1. 5-93 O’zbeksiton Respublikasining standatlashtirish davlat tizimi. Standartlarni va texnikaviy shartlarni tekshirish qayta qurish o’zgartirish va bekor qilish tartibi. O’z RST 1.7-93 O’zbeksiton Respublikasining standartlashtirish davlat tizimi. Xalqaro standartlarni me`yoriy hujjatlarda to’gridan-to’gri qullash tartibi.
O’z RX 51-013-93 O’zbekiston Respublikasining satndartlashtirish davlat tizimi. Standartlashtirish bo’yicha texnikaviy qo’mitalar haqida umulashgan nizomi va boshqa standartlar va rahbariy hujjatlar.