Mavzu: O’lkashunoslik kursining maqsadi va vazifalari. O’lkashunoslik o’z o’lkasi haqidagi fan. O’lkashunoslikning rivojlanish tarixi tadqiqot usullari. Reja

Savol va topshiriqlar:
1. O’lkangizda yoki yashab turgan joyingizda qanday tabiiy geografik obektlar mavjud? Ularni jadvalini tuzing.
2. Yashab turgan joyingizda qanday tabiiy geografik jarayonlar tez-tez sodir bo’lib turadi (toshqin, sel, jala, jar, surilma, sovuq urish, qurg’oqchilik)?
3. O’lkangizda yoki yashab turgan joyingizda qanday ishlab chiqarish korxonalari mavjud? Ularni jadvalini tuzing.
4. Yashab turgan joyingizda transport korxonalari mavjud bo’lsa, ularni asosiy ko’rsatkichlarini aniqlang?
5. Yashab turgan joyingizda qishloq xo’jalik maxsulotlarini qayta ishlaydigan korxonalar mavjud bo’lsa, ularni ko’rsatkichlarini aniqlang?


MAVZU: MAKTAB O’LKASHUNOSLIK MUZEYI


1. O’lkashunoslik muzeyini tashkil qilish.
2. О‘lka muzeylari va ularning tashkil qilinishi.
3. Toshkent shahridagi mavjud yirik muzeylar


Tayanch so’z va tushunchalar: muzey, eksponat, maktab, litsey, kollej, tematik-ekspozitsion plan, qidiruv ishlari, matn, ko’chirma, gazeta, bayroq, to’pponcha, kiyim, fotorasm, risola, xarita, ishlab chiqarish maxsulotlari, foydali qazilma namunalari, maket.

O’lkada olib borilgan tadqiqot ishlari davomida to’plangan materiallar asosida o’lkashunoslik muzeyi tashkil qilinadi. O’lkashunoslik muzeyi maktablarda, litseylarda, kasb-hunar kollejlarida hamda xokimiyat doirasida tashkil qilinishi mumkin.

O’lkashunoslik muzeylarining asosiy maqsadi o’lka tabiati, xo’jaligi, tarixi, madaniyati va san’ati haqidagi materiaallarni to’plash, o’rganish, saqlash va namoyish qilishdan iboratdir.
O’lkashunoslik muzeyini tashkil qilish bir necha quyidagi bosqichlardan iborat:

• 
  Muzeyni tashkil qilish boyicha tashkiliy gurux tuzish. Tashkiliy guruxga xokimiyat, maktab, litsey, kasb-hunar kollejlari vakillari kiradi. Agar muzey o’quv muassasasida tuzilayotgan bo’lsa, asosan o’qituvchilar va o’quvchilardan tashkiliy gurux tuziladi.
  
• 
  Muzeyning tematik (mavzuli) rejasi tuziladi, ya’ni bo’lajak muzey ekspozitsiyalarining bo’limlari soni aniqlanadi.
  
• 
  Bunday xujjatni tuzish muzeyini tashkil qilish ishlarini aniq bir yo’nalishda olib borishga imkon beradi.
  
• 
  Qidiruv va ilmiy tadqiqod ishlarini olib borish. Mazkur bosqichda o’lka tabiati, tarixi, xo’jaligi, madaniyati va san’ati to’g’risidagi materiallar yig’iladi, o’rganiladi, tartibga solinadi va royxati tuziladi.
  
• 
  Muzeyning tematik-ekspozitsion plani tuziladi. Ekspozitsiyaga kiritilayotgan barcha materiallarni ketma-ketlik royxati tuziladi. Mazkur plan muzey zallari, bo’limlari va stendlari boyicha tuziladi. Mazkur plan quyidagi jadval shaklida tuzilishi mumkin.
  

Jadvalning ikkinchi qatorida eksponatning tashqi ko’rinishi ko’rsatiladi (matn, ko’chirma, gazeta, bayroq, to’pponcha, kiyim, fotorasm, kitob, risola, xarita, tuproq, o’simlik, ishlab chiqarish maxsulotlari, foydali qazilma namunalari, maketlar va x.k.) uchinchi qatorda eksponatning mazmuni beriladi(ko’chirmaning to’la matni, nomi va nashr haqida ma’lumotlar, bayroqni, kiyimni, namunani va x.k.ni to’la tavsifi). Beshinchi qatorda eksponat olingan manbaalar beriladi (ko’chirma qayerdan olingan, foydali qazilmalar namunalari qayerlardan olingan). Eksponatning o’lchamlari 6-chi qatorda beriladi, ular asosida eksponatga ajratiladigan joylarning o’lchamlari aniqlanadi. 7-chi qatorda tematik-ekspozitsion rejani tuzuvchilar ma’lum bir eksponatlarni joylashtirish haqida tavsiyalarni ishlab chiqishadi (markazdami, yirriklashtirilgan xalqadami, vitrinadami va x.k.)
5. Tematik-ekspozitsion reja asosida rassom (yoki shu ish uchun tayinlangan shaxs) jihozlash eskizlarini tayyorlaydi. Bunda u binoni tuzilishini hisobga olishi lozim. Shundan so’ng har bir devor, stend va vitrina uchun montaj jihozlari varaqalarini tayyorlaydi. Montaj varaqasi-bu ma’lum bir eksponatni joylashtirishni chizma tasviridir, U 1:10 mashtabda tayyorlanadi.
Kvadratlarda eksponatning tematik-ekspozitsion rejadagi tartib raqami yozib quyiladi.
Mazkur bosqichdagi ishlarni bajarish bilan birga quyidagi ishlar ham olib boriladi: ekspozitsiya uchun jihozlar(vitrinalar, stendlar), yoritish usulari, asl nusxalarini saqlash; yordamchi eksponatlarini tayyorlash(rasmlar nusxalari, chizmalar, mulyajlar, matnlar va x.k.)
Shundan so’ng ekspozitsiya montaj qilinadi va u ma’suliyatli komissiya tomonidan ko’rib chiqiladi.
O’lkashunoslik muzeyining asosiy va yordamchi fondlari bo’ladi.
Asosiy fondda yodgorliklarning asl nusxalari saqlanadi va ular quyidagi guruxlarga bo’linadi:
1. Moddiy yodgorliklar (mehnat qurollari, sanoat jixozlari, foydali qazilma namunalari, harbiy texnika, kiyimlar va x.k.)
2. Yozma materiallar (nashriy va ko’lyozma xujjatlar, varaqalar, kitoblar, gazeta, jurnallar va x.k.)
3. Fotorasm va kinofoto xujjatlarining asl nusxalari.
4. San’at asarlari va grafik hamda tasviriy materiallarning asl nusxalari: kartinalar; rasmlar; skulpturalar; plakatlar; gulxatlar; markalar; planlar; xaritalar; chizmalar; grafiklar; fotomaterialar.
Muzeyning yordamchi fondlari quyidagilardan iborat: dioramalar; panoramalar; xaritalar; chizmalar; jadvallar; diagrammalar va x.k. Ular asosiy eksponatlarni tushuntirish uchun muxsus tayyorlanadi.
Muzeyning fondi doimo to’ldirilib boriladi.