Mavzu. Siyosatshunoslik fani predmeti, maqsad va vazifalari

Ismoilbek Gasprinskiy (1851-1914)- yuqori aslzodalar oilasidan. Qrimda musulmon diniy maktabida ta’lim olgan, asli o‘zi Qrimning Bog‘chasaroyidan edi. Turkiston jadidlari o‘z siyosiy dasturini ana shu Qrim-tatar siyosiy arbobidan oldi. U Moskvada.kadetlar korpusida harbiy ta’lim olgan. Turkiya va Fransiyada 2 yil yashagan. Qrim yarim orolida yashagan aholining 25 foizini tashkil qilgan qrim-tatarlari orasida turk tilini saqlab qolishni yoqlagan. 20 yil «Tarjimon» jurnalini nashr etdi. I. Gasprali 1893 yili Buxoro amiri Abdulaxadga yangi usul maktablari tuzishni taklif qilib, rad javobi oldi. U Turkistonga jadidchilik oqimini birinchi bo‘lib yoydi. 1910 yili Turkistonning gurli joylarida 50 ga yaqin shunday maktablar tashkil etdi. Toshkentda 20, Qo‘konda 16 ta shunday markaziy jadid maktablari ochildi. I. Gasprali har bir millatning maorif-madaniyatini milliy zaminda olib borib, milliy til uchun kurash tashkil qilgan edi. U turkiy xalqlar uchun yagona til, imlo masalasini himoya qilib chiqdi. I. Gasprali «YUz yildan so‘ng. 2000 sana» romanini yozdi. U sinfiy kurash nazariyasiga qarshi edi. «Madaniyati yo‘k millatning sanoati bo‘la olmas. Bizning bugungi vazifamiz hali madaniy o‘suvdan, shunga yo‘l hozirlovdangina iborat». U o‘z romanida qonsiz kechadigan inqilob hakida yozdi. Eng yaxshi orzu ham, agar u zo‘rlik va kuch bilan amalga oshadigan bo‘lsa, zulmdir, har xil ko‘rsatmalar, buyruq, zo‘rovonliklar bo‘lsa, bunday «mamlakat va jamiyat muqarrar ravishda kazarma vaziyatiga kelib qoladi» degan edi.
Mahmudxo‘ja Behbudiy (1879-1919) - Samarqand shahrida ruhoniy oilasida dunyoga keldi. U haj qilib Makka va Madinaga bordi, Misr va Turkiya shaharlarida bo‘ldi. Peterburg, Moskva, Qozon, Ufa va Orenburg kabi Rossiya shaharlarida bo‘ldi. Bexbudiy jadid oqimga qo‘shilib, Turkistonning Rossiyadan ajralib chiqishini va uning mustaqil davlat sifatida ichki va tashqi siyosat olib borishi lozimligini himoya qildi. Jadidlar 1917 yil fevral inqilobidan so‘ng o‘z siyosiy tashkilotlarini tuzishga kirishdi. 1917 yil martida «Shuroi Islomiya» tashkilotiga asos soldi. Musulmonlarni bu tashkilot atrofiga birlashtirishga chaqirdi. Behbudiy ozodlikka erishishda ma’rifatning roliga yuqori baho berdi. U «Maorif bo‘limida turgan musulmonlarning boshini silangiz. Mafkuraga yordam etingiz. Turkiston bolalarini ilmsiz qo‘ymang, ozodlik yo‘lini ko‘rsating» degan edi.