RIVOJLANISHNING ASOSIY MASALALARI
Intellektning qarama-qarshi nazariyalari
|
Nashr
|
Spearmanning umumiy faktori
(g)
|
Kettel Xorn Kerroll
Qobiliyatlar
|
Gardnerning nazariyasi
Ko`p sonli aql-zakovat
|
Sternbergning nazariyasi
Muvaffaqiyatli aql
|
Tarqatilgan nazariya
|
Tabiat va tarbiya
|
Spearman tabiatga qarshi masalani aniq belgilamagan Keyinchalik tadqiqotchilar “g” ning irsiyat va atrof-muhit bilan bog'liqligini isbotladilar
|
Kristallangan intellekt irsiyat va atrof-muhitga asoslangan bo'lib, amaliyotchilar bolalarga o'ziga xos qobiliyatlarini oshirishga o'rgatishi mumkin.
|
Gardner irsiyat turli xil aql-idrokdagi individual farqlar uchun ma'lum bir asos yaratadi, deb hisoblaydi. Biroq madaniyat har bir aqlning shaklini, norasmiy tajriba va maktabni har bir intellektni qanchalik egallashiga mos ravishda shakllantiradi.
|
Sternberg atrof-muhit kontekstidagi rollarni (masalan, madaniyat), aqlli xatti-harakatlardagi oldingi tajribani va shaxsning o'ziga xos muhitdagi maqsadlari va tanlovini ta'kidlaydi. Shunday qilib, uning e'tibori tarbiyalashga qaratilgan.
|
Atrof-muhitni qo'llab-quvvatlash mexanizmlari (jismoniy vositalar, ijtimoiy ta'sir o'tkazish va o'z madaniyatining ramziy namoyishlari) insonning aql-idrok bilan o'zini tuta olish qobiliyatida.
|
Umumjahonlik va xilma-xillik
|
Spearman g-ning mavjudligi barcha madaniyatlarda universal deb taxmin qildi. Biroq odamlar umumiy intellektual qobiliyatlari bilan ham, o'ziga xos qobiliyatlari bilan ham farq qiladilar.
|
Muhim dalillar shuni ko'rsatadiki, qobiliyatlarning ko'p o'lchovli tuzilishi universaldir. Bolalar umumiy aql darajasi va o'ziga xos qobiliyatlari bilan farq qiladi.
|
Gardnerning so'zlariga ko'ra, turli xil aqllar insoniyat evolyutsiyasi mahsulidir va butun dunyoda ko'rinadi. Biroq har qanday o'ziga xos aql turli muhit va madaniyatlarda o'ziga xos tarzda namoyon bo'ladi.
|
Aqlli xulq-atvorning uchta omili (kontekst, tajriba, bilim jarayonlari) universaldir. Turli madaniyatlar analitik, ijodiy va amaliy qobiliyatlarga alohida talablar qo'yadi, shuning uchun aql har bir madaniyatda o'ziga xos shakllarga ega bo'lishi mumkin.
|
Biror kishining ixtiyorida bo'lgan jismoniy, ijtimoiy va ramziy qo'llab-quvvatlash mexanizmlari vaziyatdan vaziyatga va madaniy guruhdan boshqasida juda farq qiladi.
|
Sifat va miqdor o`zgarishi
|
Spearman o'z nazariyasini bilim qobiliyatlarining turli xil sinovlaridan kelib chiqardi. Bunday testlarda bevosita qobiliyatlarning vaqt o'tishi bilan miqdoriy o'zgarishi haqidagi taxmin mavjud.
|
Dalillar bolalik davrida analitik qobiliyatlarning miqdoriy o'sishini va kattalar yoshining asta-sekin pasayishini ko'rsatadi. Boshqa dalillar qobiliyatlarning sifat jihatidan o'zgarishini ko'rsatadi.
|
Har bir aqlning o'sishi ham miqdoriy, ham sifat elementlariga ega. Mantiqiy-matematik aqlda bolalar ko'nikmalarni bosqichma-bosqich (miqdoriy) va yangi qobiliyatlarni sifat jihatdan farqli egallaydilar.
|
Oldingi tegishli tajribalarning ta'siri, ko'proq avtomatlashtirilgan bilim va ko'nikmalar va yanada samarali bilim jarayonlari miqdoriy o'zgarishni o'z ichiga oladi. Vaqt o'tishi bilan yangi strategiyalarni qo`llash sifat o'zgarishini keltirib chiqaradi.
|
Ba'zi kontekstlar aql-idrokni miqdoriy jihatdan yaxshilaydi (masalan, bolalar kitobni nafaqat o'qiyotganda, balki audioyozuvni tinglaganda ham ko'proq eslab qolishlari mumkin). Ba'zi ko'rsatmalar aql-idrokni sifat jihatidan yaxshilaydi.
|
