Мавзу: suyuq va sochiluvchan moddalar sathini

9.10-расм. Sath o‘lchagichni elektron indikatori (EI) ning prinsipial sxemasi
o‘zgartkichni sig‘imi S_o‘z va qo‘shimcha kondensator S дан иборат. Ko‘prik suyuqlikning nol sathida muvozanatlashgan, bu yerda kuchaytirgichning kirishi va chiqishida signal nolga

teng. Sath ortishi bilan S_o‘z sig‘imi ortadi, ko‘prik nomuvozanatligi ortadi va kuchaytirgich kirishidagi kuchlanish ortib boradi. Bu signal kuchaytirgich EK bilan kuchaytiriladi, unifikasiyalangan signalga o‘zgartiriladi va ikkilamchi asbob O‘A bilan o‘lchanadi, EI sath o‘lchagichlarining o‘lchash chegaralari o‘zgartkich turiga bog‘liq va 1 dan 20 m gacha o‘zgarishi mumkin: yo‘l qo‘yiladigan asosiy xatoliklar chegarasi 1 dan 2,5 % gacha bo‘lishi mumkin.
Sig‘imli sath o‘lchagichlar arzonligi, u bilan ishlashning soddaligi, idishda birlamchi o‘zgartkichni o‘rnatish qulayligi, harakatlanuvchi elementlarining yo‘qligi, haroratlarning (kriogenligidan +200 °S gacha) va bosimlarning (6 MPa gacha) yetarlicha keng oralig‘ida foydalanish mumkinligi sababli keng tarqalgan. Ularning kamchiliklariga qovushqoq (1 Pas dan ortiq dinamik qovushqoqlikkacha), parda hosil qiluvchi, kristallanuvchi va cho‘kma hosil qiluvchi suyuqliklarning sathni o‘lchashga yaramasligini, shuningdek, suyuqlikning elektr xossalarining o‘zgarishiga va birlamchi o‘zgartkichni o‘lchash asbobi bilan ulaydigan kabel sig‘imi o‘zgarishiga g‘oyat sezgirligini kiritish mumkin.
Elektr o‘tkazuvchanlikka (aktiv qarshiligining o‘zgarishiga) asoslangan sath o‘lchagichlar elektr o‘tkazuvchan suyuqliklar sathni nazorat qilish, signalizatsiya va rostlash uchun xizmat qiladi.

Solishtirma qarshiligi Р_с<10⁶ Om∙m va diyelektrik o‘tkazuvchanligi elektr o‘tkazuvchi suyuqlik deyiladi.
ε _c >7 bo‘lgan suyuqliklar

6.11-rasmda sath signalizatorining sxemasi ko‘rsatilgan. Signalizatorning ishlash prinsipi
elektrodlar 4 suyuqlik orqali ulanishi bilan rele chulg‘ami 3 dan tok o‘tishi va uning kontakti 5 ulanishi bilan signal lampasi SL yonib, yorug‘lik signali berishiga asoslanadi. Elektrodlar 4 ta’minlovchi transformator 2 ning ikkilamchi chulg‘amiga elektromagnit rele chulg‘ami 3 orqali ulangan. Suyuqlik sathi elektrodlargacha ko‘tarilib, ularni ulasa, suyuqliklarning o‘tkazuvchanligi tufayli signal lampasi СЛ yonadi, aksincha, suyuqlik sathi pastga tushib elektrodlarni uzsa, signal lampasi o‘chadi.
Signalizator zanjiridagi kuchlanish o‘zgarmas tokda 24 В, o‘zgaruvchan tokda esa 36 V bo‘ladi. Bunday signalizatorlarni qovushqoq, kristallanuvchi, qattiq cho‘kmalar hosil qiluvchi va elektrodlarga yopishib qoluvchi muhitlarda ishlatib bo‘lmaydi.
Yuqoridagi sath o‘lchagichlardan tashqari yana induktivli sath o‘lchash asboblari mavjud. Induktiv sath o‘lchagichlarning ishlash prinsipi bitta g‘altak induktivligi yoki ikki ғалтакнинг ўз induksiyasi ularning elektr o‘tkazuvchi suyuqlikka botirilgan chuqurligiga bog‘liqligiga asoslangan.
Ikkala g‘altak induktivligi L₁ va L₂ o‘zgartirilganda ularning o‘z induktivligi tenglamaga mos ravishda o‘zgaradi,

M  K
L₁ *L₂
(6.16)

bu yerda, К – tarqatish oqimi bilan aniqlanadigan aloqa koeffitsiyenti.
Bunday sath o‘lchagichlar yadroviy energetika qurilmalarida suyuq metall tarzidagi issiq eltuvchilar sathini o‘lchashda eng ko‘p tarqalgan.
«Kvant» turidagi diskret induktiv sath o‘lchagichlar chiqarilyapti. Ular harorati 680 °S gacha bo‘lgan suyuqlantirilgan metall sathini o‘lchashga mo‘ljallangan.