Mavzu: Tarix darslarida tafakkur, malaka va ko’nikmalarni hosil qilish va uning ahamiyati

I. BOB Tarix darslarida tasavvur va malakalarni hosil qilish va uning ahamiyati 1.1. Tarix darslarida tasavvur va malakalarni hosil qilish va uning ahamiyati.

• 
  o‘quvchilarga tarix o’z millati va uzga millatlarning siesiy, iktisodiy, madaniy rivojlanish konuniyatlarini izchil o‘rganish kuroli ekanligini anglatishdir.
  

• 
  O‘quvchilar ijtimoiy ongini shakllantirishda tarix fanining urni va axamiyati xar kachongidan ortdi. Ayni paytda mazkur fanni turli soxa yunalishlari bilan mu o‘quvchilarga tarix uz millati va uzga millatlarning siesiy, iktisodiy, madaniy rivojlanish konuniyatlarini izchil o‘rganish kuroli ekanligini anglatishdir.m
  

staxkam alokadorlikda o‘rganishga bo‘lgan extiyoj xam kuchaydi.

• 
  o‘quvchilarni tarixiy vokealarni idrok etish yunaltirish orkali ularning uzligini anglash shaxs sifatida kamol topishga yordam beradigan tushunchalar,milliy, umuminsoniy kadriyatlar ruxida tarbiyalash;
  

• 
  o‘quvchilarga tarix uz millati va uzga millatlarning siesiy, iktisodiy, madaniy rivojlanish konuniyatlarini izchil o‘rganish kuroli ekanligini anglatishdir.
  
• 
  tarixiy makon, tarixiy davr, tarixiy-ijtimoiy xarakat, uni xarakatga keltiruvchi kuchlar: ijtimoiy gurux, tabaka, kabila urug, xalk, millat va ularning tarakkiet boskichlari;
  

• 
  siyosiy tarix,davlatlarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi, etnoslar tarixi kabila,urug,xalkning vujudga kelishi, turmush tarzi,ulka tarixi.
  

O‘qitish uslubiyoti Uslubiyot xakida tarixiy nazariyaning metodologik asosini bilishning dialektik yuli, ya’ni jonli mushoxadadan abstrakt tafakkuriga va undan amaliyotga o‘tish tashkil etadi. O‘quvchilarda tarixiy tasavvur va tarixiy tushunchalarni shakllantirish uslubl
i-uslubiyotning markaziy masalasi bo‘lishi kerak.
Tarixiy tasavvur va tushunchalarni shakllantirishning 5 guruxi bor:

1.Tarixiy tasavvurlar va tushunchalarni shakllantirish uslubiyoti,

2.Umumiy tushunchalarni shakllantirish uslubiyoti,

2. 
   Vakt va fazoda tarixiy rivojlanish dialektikasini ochib berish uslublari
   

2. 
   Tarixiy zamonaviy vokealar bilan boglanish uslublari,
   

5 Tarixiy bilmlarning xayot va xukukiy demokratik davlat ko‘rish amaliyotida kullanilishi,

Maktabda tarix o‘qitishning kuyidagi manbalarini o‘qituvchilarga tavsiya etish mumkin: 1) xikoya uslubi va maktab ma’ruzasi: 2)suxbat uslubi: 3) ko‘rsatmali uslub: 4) darslik bilan ishlash uslubi: 5) badiiy adabiyotlardan foydalanish uslubi: 6) tarixiy xujjatlar bilan ishlash uslubi: 7) videotasmalarda ko‘rish: 8) test surovlari buyicha ishlash uslubi: 9) kompyuterdan foydalanish uslublari.²
O‘qitish uslubiyoti ba’zan o‘quvchilarning bilish faoliyati, faollik darajasiga karab klassifikatsiyalash tavsiya kilinadi. Bu tarzda ajratish o‘qitish usulbiyotidan ko‘ra, ko‘prok o‘qitishning umumiy xarakteriga taalluklidir. O‘qitishning quyidagi uslubiyotini tavsiya etish mumkin:

1. 
   tarix sanalarni o‘rganish usulblari.
   
2. 
   Xronologiyani o‘rganish uslublari;
   
3. 
   Maxalliy tarixiy vokealarni o‘rganish uslublari;
   
4. 
   Asosiy tarixiy tsshunchalavrni shakllantirish uslublari;
   
5. 
   Sabab - natija alokalarni o‘rganish uslublari;
   
6. 
   Tarixiy jarayonning konuniyatlarini ochib berish uslublari;
   

Uslubiyot xakida nazariyaning metodologik asosini bilishning dialektik yuli, ya’ni jonli mushoxadadan abstrakt tafakkurga va undan amaliyotga o‘tish tashkil etadi. O‘quvchilarda tarixiy tasavvur va tarixiy tushunchalarni shakllantirish uslublari xakida masala uslubiyotning markaziy masalasi bo‘lishi kerak. SHu
² T.Toshpo’latov, Y.G’afforov – Tarix o’qitish metodikasi Toshkent 2002 30-48-bet
asosda o‘quvchilarda tarixiy tasavvur va tushunchalarni shakllantirishning 5 guruxi bor: tarixiy tasavvurlar va tushunchalarni shaklllantirish uslubiyoti: reproduktiv uslub;
ilmiy - tadkikot uslubi;
kisman izlanish yoki evristik uslub; muammoli ta’lim yoki muammoli o‘qitish;
o‘qitishning birinchi va ikkinchi usulida o‘quvchilar urganilgan materialni puxta esada saklab kolishlari va uni kayta so‘zlab berishlari mumkin.
Muammoli ta’lim yoki muammoli o‘qitish usuli birinchi usuldan ko‘ra samaralirokdir. O‘qituvchi o‘quv materialini bayon kila turib, o‘quvchilar oldiga muammoli savolar kuyadi, o‘quvchilar bilan birga uni xal kilish yullarini topadi, boshkacha kilib aytganda, o‘qituvchi o‘quvchilarga tarixiy bilimlarni tushuntirish bilan birga, ularni shu bilimlar ustida uylashga majbur etadi. Ularning fikrlash kobiliyatini tezlashtiradi, kizikishlarini orttiradi.
Maktab tarix kursida ta’lim-tarbiyaviy jixatdan juda muxim bo‘lgan, keng va obrazli kilib yoritilgan faktlardan tashkari, ular o‘rtasidagi boglanishlarni aniklashga yordam beradigan boshka faktlar, vokeaning sodir bo‘lgan yili, joyning nomi va statistik ma’lumotlar xam beriladi. Ular juda kiska, ba’zan spravka shaklida bulsada, tarixiy jarayonni bir butun yaxlit tasavvur etish, tushunchalar tizimini va ijtimoiy rivojlanishning konuniyatlarini tulik uzlashtirishga yordam beradi. O‘quvchilar xotirasida saklanib kolinishi kerak bo‘lgan tarixiy materiallar tarixiy bilimning muxim tarkibiy kismini tashkil etadi. Obrazli – tarixiy tasavvurlarini shakllantirish, tarixiy faktlar, xranologiya va boshkalarni xotirada mustaxkamlash tarixni o‘rganishning birinchi boskichini tashkil etadi xolos. Uning eng muxim ikkinchi boskichi - tarixiy tushunchalarini shakllantirishdir.
Jamiyat va uning ijtimoiy tarakkieti tarix fani asosini tashkil etib, shu fanning ob’ektidir. Tarix fanining predmeti esa utmishda ruy to‘g‘risidagi bilimlarni singdirish;
o‘quvchilar tarixiy tafakkurini shakllantirish orkali tarixiy jarayonga yagona xodisa sifatida karab ( utmish- bugun - kelajak) , ularda tarixiy bilimlar vositasida ijodiy endoshuv malakalarini xosil kilish;
o‘quvchilarni tarixiy vokealarni idrok kilishga yunaltirish orkali ularning uzligini anglash, shaxs sifatida kamol topishiga yordam beradigan tushunchalar, milliy, umuminsoniy kadriyatlar ruxida tarbiyalash;
V SINF o‘quvchilarga tarix uz millati va uzga millatlarning siesiy, iktisodiy, madaniy rivojlanish konuniyatlarini izchil o‘rganish kuroli ekanligini anglatishdir.
Tarix fanining o‘rganish ob’ekti xalklarning utmishi, bashariyatning tabiiy va ijtimoiy /inson-tabiat-jamiyat\ xaetini o‘rganishdan iborat.
Maktab tarix kursining asosiy mazmuni Vatan va jaxon tarixida uz ifodasini topadi.
Tarixiy xodisalar va vokealarni o‘rganishga kuyilgan talablar U-X sinflar o‘quvchilarining eshi, bilim saviyasi, ruxiy xususiyatlari, jismoniy rivojlanishi darajalariga mos bo’lishi lozim.
tarixdagi yillarni xisoblashdan to‘g‘ri foydalanish, asrni mingyillik bilan kieslash, vokealar davomiyligi va monandligini belgilash;
xaritadan tarixiy ob’ektlarni to‘g‘ri kursatish, murakkab bulmagan jadvallar, ulardagi ma’lumotlar asosida ukish;
tarixiy faktlarni eng oddiy usulda taxlil kilish, ayrim faktlarni umumlashtirish va oddiy rejasini to‘zish;
darslik matni va undagi rasmlar bilan ishlash, asosiy jixatlarini ajratib kursatish;

• 
  darslik matni mazmunini kayta xikoya kilib berish¹;
  

- darslik va xujjatlar asosida tarixiy arboblarga tavsifnoma berish;

• 
  darslikdagi tarixiy atamalarni to‘g‘ri ishlatish va tushuntirish;
  
• 
  boshka o‘quvchilarning javoblariga og‘zaki baxo berish;
  
• 
  urganilgan xikoyalar tarixiy xakikatga asoslanganligini xis kildira borish;
  
• 
  ruy beraetgan vokelik asosida o‘quvchilarni mustakil xikoyalar to‘zishga odatlantirish.
  

6. 
   sinfda o‘quvchilarning esh xususiyatlarini inobatga olgan xolda shakllantiriladigan asosiy kunikma va malakalar bir oz murakkablashadi. Ularda:
   

• 
  xodisalar, jarayonlarning jaxon tarixining muayyan davriga taallukli ekanligini aniklash, mavzularga doir sinxron jadvallar to‘zish;
  
• 
  xaritani ukish paytida mamlakat xududi tarkibidagi o‘zgarishlarni, xujalikdagi yangi xususiyatlarni aniklash;
  
• 
  tarixiy dalillarni bayon kilish va kurgazmali aks ettirish asosida taxlil kilish, tarixiy xodisalarni takooslash, vokealar sabablarini, axamiyatini umumlashtirish;
  
• 
  darslik matni, kurgazmali kurollar bilan ishlash, darslik matni buyicha reja to‘zish;
  
• 
  ayrim tarixiy xodisalarga tavsif berish, ularni baxolash;
  
• 
  arxeologiya, antropologiya, etnografiya fanlarini bir-biridan farklay olish;
  
• 
  moddiy va ma’naviy madaniyatni bir-biridan farklay olish, ularning tarix fanidagi axamiyatini aniklash;
  
• 
  diniy e’tikodlar va ularning jamiyat tarakkietidagi urnini taxlil kilish kabi masala va kunikmalar xosil kilinadi.
  

6. 
   sinf o‘quvchilariga utiladigan "O‘zbekiston tarixi" kursi yuzasidan U1 sinfda xosil kilingan malaka va kunikmalar mustaxkamlanadi, xamda
   

• 
  darslikning bir nechaparagrafi materialini umumlashtirib,bayon etish;
  
• 
  mamlakatimizdagi xududiy o‘zgarishlarni xarita asosida tushunib olish, xozirgi xududlar nomini aniklab olish;
  
• 
  islom va uning xalkning ma’naviy xaetidagi axamiyatini taxlil kila olish;
  
• 
  xalkimizning dune fanini boyitgan buyuk allomalari, mutafakkirlaridan faxrlanish:
  
• 
  uzbeklarning xalk sifatida shakllanish jarayonini dalillar bilan asoslay olish;
  
• 
  tarixiy shaxslar faoliyatiga kiesiy tavsiflar va baxo berish;
  
• 
  Amir Temur buyuk davlat arbobi, madaniyat xomiysi ekanligini chukur o‘rganish;
  
• 
  Sinfdoshlarining javoblarini taxlil kila olish;
  
• 
  Darslikdagi matn, xujjatlar, kushimcha materiallar, kurgazmali kurollar bilan mustakil ishlay olish.