Mavzu: Tashqi savdo tarkibini takomillashtirish va diversifikatsiyalash yo'llari. Reja
Tashqi iqtisodiy faoliyatni tashkil etishning huquqiy va me’yoriy
Download 323.36 Kb. Pdf ko'rish
|
Tashqi savdo tarkibini takomillashtirish va diversifikatsiyalash yo\'llari(57)
|
1.3. Tashqi iqtisodiy faoliyatni tashkil etishning huquqiy va me’yoriy
asoslari Jahon tajribasi ko’rsatishicha, islohotlarning natijalari va mamlakatning ichki rivojlanishi davlat tomonidan amalga oshiriladigan tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy faoliyatning samaradorlik darajasiga hamda uning faollik bilan amalga oshirishga bog’liq bo’ladi. O’zbekiston mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlaboq o’zining tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy ustuvor yo’nalishlarini belgilab olishga va xalqaro munocabatlapda o’zining ishtirok etish strategiyasini ishlab chiqishga kirishdi. O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosatiga quyidagi muhim tamoyillar asos qilib olindi: 1. O’zaro manfaatlarni xar tomonlama hisobga olgan holda davlat milliy manfaatlarining ustunligi; 2. Teng huquqlilik va o’zaro manfaatdorlik, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; 3. Mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar hamkorlik qilish uchun ochiqlik, umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va xavfsizlikni saqlashga sodiqlik; 4. Xalqaro hyquq normalarining ichki davlat normalaridan ustuvorligi; 5. Tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko’p tomonlama bitimlar, kelishuvlar asosida rivojlantirish. 23 O’zbekiston bu tamoyillarga amal qilar ekan, qisqa muddat ichida jahon hamjamiyatiga kirish yo’lida muayyan natijalarga erishdi, jahon xo’jalik tizimiga izchillik bilan integratsiyalanish uchun barcha zarur sharoitlarni yaratdi. Xalqaro munosabatlarning teng huquqli ishtirokchisi bo’lish xalqaro mehnat taqsimoti tizimiga integratsiyalashuv uchun barcha zarur shart-sharoitlarni yaratish talab etiladi. Avvalo huquqiy tizimni yaratish kerak, chunki tashqi siyosatning asosiy tamoyillaridan biri, xalqaro huquqning hamma e’tirof etgan normalarigacha rioya qilish va xalqaro andozalarga izchillik bilan o’tishdan iborat. SHu munosabat bilan 1991 yilda O’zbekiston Respublikasining «Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida»gi Qonuni qabul qilindi, u iqtisodiy islohotlarning dastlabki bosqichlarida ma’muriy usullardan bozor usullariga sekin asta o’tishda, shu jumladan, tashqi iqtisodiy faoliyatini tartibga solishda muhim rol o’ynadi. Mamlakatning tashqi iqtisodiy faoliyatini yanada kuchaytirish uchun O’zbekiston Respublikasi Prizidentining 1992 yil 24 iyulda «O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatini rag’batlantirish, xorijiy investitsiyalarni jalb etish va himoya qilish chora-tadbirlari to’g’risida»gi maxsus Farmoni asosida davlat organlarining ichki bozorini kundalik extiyoj mollari bilan boyitish sohasidagi birinchi navbatdagi chora-tadbirlar belgilab berildi. Farmonda, shuningdek, qo’shimcha kapital mablag’lar jalb qilish, ilg’or texnologiyalar va boshqaruv tajribalaridan foydalanish, xorijiy investorlar huquqlarini himoya qilishning ishonchli kafolatlarni, umuman respublikaning iqtisodiy saloxiyatidan samarali foydalanishni ta’minlash ham nazarda tutilgan edi. Mustaqil rivojlanishning boshlang’ich bosqichidayoq O’zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatini kuchaytirish bilan bog’liq bo’lgan vazifalar davlat faoliyatini ana shu sohasi institutsional tuzilishini takomillashtirish zarurligini keltirib chiqaradi. Ana shu maqsadda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992 yil 21 fevraldagi Farmoni bilan O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi tashkil topdi, uning asosiy vazifalari - respublika uchun xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikning ustuvor yo’nalishlarini belgilab olish asosida 24 davlatimizning tashqi iqtisodiy siyosatini shakillantirish va amalga oshirish; tashqi savdoni rag’batlantirish mexanizmlarini ishlab chiqish; tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilari operatsiyalarini nazorat qilish; respublika iqtisodyotiga xorijiy investitsiyalarni jalb etish va ulardan samarali foydalanishdan iborat edi. Mamlakatning tashqi iqtisodiy faoliyati tuzilishini shakllantirish zarurligi ichki ehtiyojlari bilan bog’lik bo’lib, ayni paytda jahon moliyaviy tizimga jadallik bilan integratsiyalashuv ham talab etilmoqda edi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1991 yil 7 sentyabrdagi Farmoni bilan O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki tashkil etildi, u bugungi kunga kelib Markaziy Osiyodagi eng yirik tijorat banki bo’lib qoldi. Bank o’z e’tiborini xorijiy kreditlarni va bevosita investitsiyalarni jalb etishga qaratmoqda. O’zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatiga doir huquqiy hujjatlar tizimida xorijiy investitsiyalar masalasiga bevosita taalluqli bo’lgan, iqtisodiyotga xorijiy mamlakatlarning ilg’or texnologiyalari jalb qilishga va umuman jahon andozalariga erishishga xizmat qiladigan xorijiy investitsiyalar sohasidagi mavjud qonunchilik bazasini qayta ko’rib chiqish zarurati ob’ektiv ravishda paydo bo’ldi. SHu munosabat bilan 1998 yil 30 aprelda mamlakatimiz parlamenti «Xorijiy investorlar to’g’risida» O’zbekiston Respublikasi qonunini va «Xorijiy investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish chora-tadbirlari to’g’risida» qonunni qabul qildi. Davlat tomonidan ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida faqat 1999 yildagina iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarida 1324 mln. AQSH dollari miqdorida xorijiy investitsiyalar o’zlashtirildi. Biroq, davlatimizning tashqi iqtisodiy siyosatida investitsiya sohasidagi ana shunday muvafaqqiyatlarga qaramasdan hali xal etilmagan ko’pgina muammolar bor. Bundan tashqari, vaqt o’tishi bilan respublikaning ijtimoiy - siyosiy hayotidagi va umuman jahon miqyosidagi o’zgarishlar nuqtai nazaridan mamlakatimiz tashqi iqtisodiy faoliyatidagi qonunchilik bazasini qayta ko’rib chiqish zarurati paydo bo’lmoqda. O’zbekiston Respubilkasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov birinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi XIV-sessiyasida xuddi ana shu 25 nuqtai nazardan quyidagilarni ta’kidlab o’tdi: «Tashqi iqtisodiy faoliyatni tashkil etishning butun tizimini tubdan qayta qo’rib chiqish kerak. Mening fikrimcha, u haddan ziyod reglamentlashtirilgan. Unda iqtisodiy, ta’rif sohasida tartibga solishdan ko’ra ma’muriy tartibga solish ustunlik kiladi. Biz tashqi iqtisodiy faoliyatning butun dunyoda qabul qilingan tsivilizatsiyali shakllariga tezroq o’tishimiz lozim». Bu fikr davlatimiz rahbari tomonidan uning ikkinchi chaqiriq O’zbekistan Respublikasi Oliy Majlisi birinchi sessiyasidagi va islohotlar hamda investitsiyalar bo’yicha idoralararo muvofiqlashtiruvchi kengash majlisidagi nutqlarida ham chuqurlashtirildi. Ana shu vazifalarni amalga oshirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi «Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida»gi Qonun ishlab chiqildi va ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikkinchi sessiyasida (2000 yil 26 may) yangi tahrirda qabul qilindi. Unga tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish jarayonini aks ettiruvchi yangi qoidalar kiritildi. Bunga xususan quyidagi qoidalar kiradi: Qonunning birinchi moddasi ushbu Qonunning asosiy vazifalari deb yuritilib unda tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish bilan bog’liq munosabatlarni tartibga solishi, uning asosiy vazifalari tashqi ishiqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash, uning iqtisodiy suvereniteti va iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish, milliy iqtisodiyot rivojini rag’batlantirish, mamlakat iqtisodiyotining jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvi uchun shart-sharoitlar yaratishdan iboratligi belgilangan. Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risidagi qonun hujjatlari deb nomlanuvchi 2 moddada Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlaridan iboratligi va agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O’zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llanilishi ko’rsatib o’tilgan. SHuningdek, tashqi iqtisodiy faoliyat deganda O’zbekiston Respublikasi yuridik 26 va jismoniy shaxslarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek xalqaro tashkilotlar bilan o’zaro foydali iqtisodiy aloqalarni o’rnatish va rivojlantirishga qaratilgan faoliyati tushunilishiga uchinchi moddada oydinlik kiritilgan. O’zbekiston Respublikasida ro’yxatga olingan yuridik shaxslar, shuningdek, O’zbekiston Respublikasining hududida doimiy yashash joyiga ega bo’lgan va yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro’yxatga olingan jismoniy shaxslar tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug’ullanishga haqlidir. O’zbekiston Respublikasining davlat organlari, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida belgilanmagan bo’lsa, tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishlari mumkin. Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy printsiplari quyidagilardan iborat: - tashqi iqtisodiy faoliyat sub’ektlarining erkinligi va iqtisodiy mustaqilligi; - tashqi iqtisodiy faoliyat sub’ektlarining tengligi; - savdo-iqtisodiy munosabatlarni amalga oshirishda kamsitishlarga yo’l qo’yilmasligi; - tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishdan o’zaro manfaatdorlik; - tashqi iqtisodiy faoliyat sub’ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlari davlat tomonidan himoya qilinishi. O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslari tashqi iqtisodiy faoliyat sub’ektlari hisoblanadi va tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo’nalishlari quyidagilar hisoblanadilar: - xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik; - tashqi savdo faoliyati; - chet el investitsiyalarini jalb qilish; - O’zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati. Xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik ishlab chiqarish, moliya, bank va sug’urta faoliyati, ta’lim va kadrlarni tayyorlash, turizm, sog’liqni saqlash, ilmiy- texnikaviy, madaniy, ekologiya, gumanitar va boshqa sohalarda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat 27 sub’ektlarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek xalqaro tashkilotlar bilan o’zaro foydali aloqalarni o’rnatishi va kengaytirishga qaratilgan tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish sanaladi. Tashqi savdo faoliyati esa xalqaro tovarlar, ishlar (xizmatlar) savdosi sohasidagi tadbirkorlik faoliyati bo’lib xisoblanadi. Tashqi savdo faoliyati tovarlarni, ishlarni (xizmatlarni) eksport va import qilish yo’li bilan amalga oshiriladi. CHet ellik investorlar tomonidan tadbirkorlik faoliyati ob’ektlariga hamda qonun hujjatlarida taqiqlanmagan faoliyatning boshqa turlariga kiritilayotgan moddiy va nomoddiy ne’matlarning barcha turlari hamda ularga bo’lgan huquqlar, shu jumladan intellektual mulkka bo’lgan huquqlar, shuningdek chet el investitsiyalaridan olinadigan har qanday daromad O’zbekiston Respublikasi hududidagi chet el investitsiyalari deb e’tirof etiladi. O’zbekiston Respublikasidan tashqaridagi tadbirkorlik va boshqa faoliyat ob’ektlariga moddiy va nomoddiy ne’matlarni hamda ularga bo’lgan huquqlarni qo’yish bilan bog’liq tashqi iqtisodiy faoliyat sub’ektlari harakatlarining yig’indisi O’zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati deb e’tirof etiladi. Xorijiy hamkorlar bilan o’zaro foydali iqtisodiy hamkorlik o’rnatish va rivojlantirishga qaratilgan harakat sifatidagi tashqi iqtisodiy faoliyatning mohiyatidan kelib chiqib, yangi qonunda mazkur faoliyatni amalga oshirishning asosiy shakllari aniqlab berildi. Bular - xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik; tashqi savdo faoliyati; xorijiy investitsiyalarni jalb qilish; O’zbekiston tashqarisidagi investitsiya faoliyatidan iboratdir. Qonun tashqi iqtisodiy faoliyat sub’ektlarining respublika tashqarisida o’z vakolatxonalari, filiallari va boshqa alohida bo’linmalarini ochish tartibini nazarda tutadi. SHuningdek, qonun Vazirlar Mahkamasi va davlat boshqaruvi organlarining tashqi iqtisodiy faoliyatni yo’lga qo’yish sohasidagi asosiy vakolatlarini ham tartibga soladi. Ayni vaqtda unda davlat organlarining tashqi iqtisodiy faoliyatda bevosita ishtirok etishi, ya’ni ularning xalqaro xususiy va huquqiy munosabatlarga kirishuvi nazarda tutiladi. Ko’rinib turibdiki, O’zbekiston 28 Respublikasining «Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida»gi qonuni mamlakatimiz tashqi iqtisodiy faoliyatini yanada rivojlantirishga va uning istiqbolini mustahkamlashga yordam beradi. SHu bilan birga yangi qonunda mamlakat tashqi iqtisodiy faoliyati shakl va usullariga kiritilgan tuzatishlar, keyingi yillarda jahon xo’jalik tizimida ro’y bergan o’zgarishlarni xar tomonlama hisobga olgan holda iqtisodiy aloqalarning jahon andozalariga javob beradigan zurur shart - sharoitlarni o’z vaqtida ta’minlash uchun javobgar bo’lgan davlatning yuksak rol o’ynashidan dalolat beradi. SHunday qilib, O’zbekiston mustaqillik yillarida respublikada qabul qilingan barcha huquqiy hujjatlar asosida mustaqil davlat sifatida faol tashqi iqtisodiy faoliyat ko’rsata boshladi, bundan maqsad jahon xo’jalik tizimiga to’la qo’shilishdan iborat edi. Bu jarayon O’zbekistonning jahon hamjamiyati mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy aloqalari izchil rivojlanib borayotganligida ko’zga tashlanadi. O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy strategiyasining muhim tarkibiy qismi Yevropa Ittifoqi (EI) mamlakatlari bilan munosabatlarini rivojlantirishdir. Evropa Ittifoqi bilan iqtisodiy aloqalarni huquqiy jihatdan ta’minlash maqsadida, hamda O’zbekistoning strategik manfaatlarini ko’zlagan holda 1996 yil 21 iyunda sheriklik va hamkorlik to’g’risidagi bitim imzolandi va 1999 yil 1 iyuldan kuchga kirdi. O’zbekiston Respublikasining «Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida»gi Qonuniga muvofiq hamda tashqi iqtisodiy aloqalarni yanada rivojlantirish va chuqurlashtirish, tashqi savdoni erkinlashtirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishda xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning mustaqilligini oshirish, marketing tizimini takomillashtirish va mamlakat tovarlarini xalqaro bozorlarga keng ko’lamda kiritish maqsadida 2002 yil 21 oktyabrda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-3151-sonli farmoni qabul qilindi. Bu farmonda tashqi iqtisodiy aloqalar sohasida boshqaruv tizimini yanada erkinlashtirish va takomillashtirish to’g’risida quyidagi vazifalar ko’rib chiqildi va asosiy vazifalar etib quyidagilar belgilandi. 29 ■ tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida yagona davlat siyosati o’tkazilishini ta’minlash va uni rivojlantirish strategiyasini shakllantirishda ishtirok etish; ■ milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini rivojlan-tirish va oshirish hamda uning jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvi bo’yicha shart-sharoitlar yaratish; ■ respublikaning eksport salohiyatini rivojlantirish dasturlarini ro’yobga chiqarishga ko’maklashish; ■ mamlakat tovar ishlab chiqaruvchilarning mahsulotlari tashqi bozorlarga kirib borishi uchun qulay shart-sharoitlarni ta’minlash; ■ xorijiy investitsiyalarni jalb etish sohasida davlat siyosatining ro’yobga chiqarilishini ta’ minlash; ■ tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish chora- tadbirlari kompleksini amalga oshirish; ■ O’zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar, xalqaro iqtisodiy va moliyaviy institutlar, boshqa xalqaro hyqyq sub’ektlari bilan savdo - iqtisodiy va moliyaviy hamkorligi rivojlanishini ta’minlash. O’zbekiston Respublikasini tashqi iqtisodiy faoliyat sub’ekti deb e’lon qiluvchi tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risidagi qonun ayni bir paytda quyidagilar O’zbekiston Respublikasining vakolatiga taalluqligini aniq belgilab beradi: ■ tashqi iqtisodiy faoliyatni tashkil etishning qonuniy asoslarini belgilash; ■ tashqi iqtisodiy siyosatni, jumladan valyuta kredit siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, respublika valyuta jamg’armasini to’plash va foydalanish; ■ tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida xalqaro shartnomalar tuzish va ularni bajarish; ■ respublikaning, O’zbekiston huquqiy shaxslari va fuqarolarining manfaatlarini xorijda himoya qilish; ■ respublika hududida xorijiy sarmoyadorlar faoliyati uchun huquqiy kafolatlar belgilash; xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va birlashmalarda ishtirok etish; ■ respublika Konstitutsiyasiga asoslangan boshqa vakolatlar. Davlat o’z milliy va butun jamiyat manfaatalrini muhofaza qilish maqsadida 30 tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqaradi, shuningdek ana shu boshqaruv jarayonida paydo bo’ladigan munosabatlarning ishtirokchilarini qo’llab-quvvatlab yoki tashqi iqtisodiy faoliyatning ayrim turlari bilan shug’ullanishga noqulay sharoit yaratish yo’li bilan ta’sir o’tkazadi. Tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilariga davlat ta’siri bevosita yoki bilvosita bo’lishi mumkin. Bunday ta’sir tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug’ullanish chog’ida vujudga keladigan munosabatlarni boshqaradigan qonunlar hamda me’yoriy hujjatlarni qabul qilish yo’li bilan o’tkaziladi va uning maqsadi ham jamoat, ham xususiy manfaatlarni himoya qilishdan iboratdir. Bozor iqtisodiyotini qapop toptirish yo’lida huquqiy jihatdan ko’p ishlar kilindi. Respublikada huquqiy masalalar ham izchillik bilan shakllantirilib borilmoqda. Bozor munosabatlarini tsivilizatsiyalashgan shaklda joriy etishga imkon beradigan qonunlar majmui yaratilmoqda. Hozirgi vaqtda iqtisodiyot sohasiga tegishli bo’lgan, iqtisodiy munosabatlarni shakllantirishning huquqiy negizini barpo etadigan 100 ga yaqin asosiy qonun hujjatlari qabul qilindi. Islohotlarning huquqiy negizini yaratish bir qancha muhim yo’nalishlar bo’yicha amalga oshirildi. Iqtisodiy islohotlar huquqiy negizining barpo etilishidagi vazifalardan biri O’zbekistonni xalqaro munosabatlarning teng huquqli sub’ekti sifatida ta’riflovchi huquqiy normalarni yaratishdan iborat. Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida, O’zbekistan Respublikasining yetakchi xalqaro tashkilotlarga a’zoligi to’g’risida, valyutani tartibga solish to’g’risida qabul qilingan qonunlar, asosiy xalqaro aktlar va bitimlarning O’zbekiston tomonidan imzolanishi mamlakatimiz-ning tashqi aloqalarining rivojlanishi tarixida sifat jihatidan yangi sahifa ochdi. Iqtisodiyotimizga chet el investitsiyalarini keng jalb etish, chet ellik investorlarning huquqlari va manfaatlari ishonchli himoyalashning kafolatlari ta’minlanishi bo’yicha qonun asoslari qabul qilindi. Bu O’zbekistonning kelajagi uchun alohida ahamiyatga ega. CHet el investitsiyalari tashqi dunyo bilan jonli aloqa bo’libgina qolmay, balki chuqur 31 tarkibiy va muayyan tizimdagi o’zgarishlarning qudratli manbai hamdir. Bularsiz yangilangan jamiyatni qurish aslo mumkin emas. Mustaqillik yillarida tashqi siyosatimizni yo’lga qo’yishning sosiy tamoyillari ishlab chiqildi va izchil amalga oshirildi. Bu tamoyillar, avvalo O’zbekistonning o’z tashqi siyosatini teng huquqlilik va o’zaro manfaatdorlik, boshqa mamlakatlarning ichki vajlariga aralashmaslik negizida qurishga intilayotganligidan kelib chiqadi. Biz biron-bir davlatning ta’sir doirasiga kirmaymiz,-degan qoidaga qat’iy amal qilib kelmoqdamiz va bundan buyon ham o’z milliy va davlat manfaatlarimizga asoslanib, mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar, dunyoning barcha mamlakatlari bilan o’zaro munosabatlarni mustaqil belgilayverishga ahd qilganmiz. Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki, Xalqaro moliya korporatsiyasi ishtirokida ishlab chiqilgan hamda, jumladan, Respublikada kichik o’rta biznesni rivojlantirishga ko’maklashuvchi bir qancha loyihalar, shuningdek iqtisodiyotning eng manfaatli sohalaridagi loyihalarni moliyaviy jihatdan ta’ minlash dasturi amalga oshirilmoqda. Respublikamiz tashqi iqtisodiy faoliyat kompleksining 2000 yil yarim yilligiga bag’ishlab o’tkazilgan majlisda ham kichik biznes korxonalar eksportni rivojlantirishda yuqoridagi omillar ta’siri ta’kidlab o’tildi. Ya’ni, kichik biznes tuzilalari tomonidan eksport qilinayotgan mahsulotlarning sifati, tovar turlarini jahon bozori talablariga javob bera olmasligi, transport xarajatlarining yuqoriligi natijasida tovarlarning tannarxi yuqori bo’lishi - ularning raqobatlasha olish qobiliyatining pasayishiga va bevosita eksport imkoniyatlari kamayishiga sabab bo’lmoqda. Ilg’or mamlakatlar tajribasi shuni ko’rsatadiki, xar qanday mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda kichik biznes tuzilmalari muhim rol o’ynaydi. CHunonchi, kichik biznes tuzilmalarining YaIMdagi ulushi Buyuk Britaniyada 50- 53 foiz, AQSHda 50-52 foizni, Yevropa hamjamiyati mamlakatlarida 63-67 foizni tashkil qiladi va bu o’z navbatida mamlakat iqtisodiy rivojlanishida xam, eksportda ham o’z o’rniga ega. Bu esa, mamlakatimizda iqtisodiy islohotlarni muvaffiqiyatli amalga oshirish 32 iqtisodiy yuksalish va eksport importlarini yanada takomillashtirishda muhim ahamiyatga egaligini ko’rsatadi. Hozirgi kunda respublika tashqi iqtisodiy faoliyat kompleksida kichik biznes sub’ektlar eksporti hajmini oshirish, uning samaradorlik darajasini ko’tarish uchun qator omillardan izchilrok foydalanish lozim. SHubhasiz, bu omillar asosini eng birinchi galda eksportchi sub’ektlar joylashuvi, ihisoslashuv darajasi, ularning transport, moliyaviy va boshqa infratuzilmalar bilan uyg’unligi, ishlab chiqarilayotgan tovar va xizmatlarning raqobatbardoshlik darajasi va boshqalar tashkil qiladi. Bugungi kunda milliy iqtisodiyotda kichik biznes sub’ektlarining tashqi iqtisodiy faoliyatdagi ishtiroki jadallik bilan rivojlanib bormoqda. Bu respublikada iqtisodiyotning eksportga yo’naltirilgan strukturasini shakllantirish bo’yicha olib borilayotgan keng miqyosli tadbirlar zamirida yuzaga kelmoqda. CHunonchi, mazkur muhim tadbirlarda e’tibor berilayotgan bosh jabha, mahalliy xom ashyo asosida tayyor mahsulot ishlab chiqarish hajmini ko’paytirish va uning eksportga yo’ naltirilganlik darajasini oshirishdir. 33 Xulosa Mamlakatimizda iqtisodiy munosabatlarning bozor qonuniyatlari asosida rivojlanishining bugungi sharoitida barqaror tashqi iqtisodiy faoliyatga erishish makroiqtisodiy o’sishni ta’minlashning muhim shartidir. Bugungi kunda respublikada tashqi iqtisodiy faoliyatni rag’batlantirish, mamlakatning eksport salohiyatini oshirish hamda eksportbop mahsulot ishlab chiqarishni kuchaytirish, ayniqsa viloyatlar ishtirokini faollashtirish hamda samarali tashqi iqtisodiy faoliyatga erishish maqsadida import o’rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarishni rivojlantirish yuzasidan amaliy ishlarni olib borish lozim. Bu borada mahalliy xom ashyo va resurslarga asoslanish bilan bog’liq davlat ustuvor siyosatini amalga oshirish, mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni tashqi bozorga chiqarish tizimi va tashqi savdo infratuzilmasining samaradorligini oshirish bo’yicha dasturlar majmuini ishlab chiqish talab etiladi. Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy aloqalarining rivojlnishini siyosiy va iqtisodiy barqarorlik, qulay sarmoyaviy muhit va soliq siyosati, boy mineral-xom-ashyo bazasi, energetika mustaqilligi, transport va ishlab chiqarish infratuzilmasi, mehnat resurslari va intellektual salohiyat, ishlab chiqarish ixtisoslashuvi kabi omillarga bog’liq deb aytish mumkin. Kelgusida, Namangan viloyatida tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish va tashqi iqtisodiy majmuani yanada takomillashtirish borasida quyidagi masalalarni hal etish maqsadga muvofiqdir: Namangan viloyatida tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilari manfaatlarini ham ichki, ham tashqi bozorlarda himoya qilish; milliy iqtisodiyotning rivojlanishi va uning jahon iqtisodiyoti tizimiga integratsiyalashuvini rag’batlantirishga qaratilgan zaruriy shart - sharoitlarni yaratish; tashqi iqtisodiy faoliyatning davlat tomonidan tartibga solish tizimlarini yanada eksport salohiyatini rivojlantirishga qaratilgan davlat dasturlarini amalga oshirilishini ta’minlash; 34 ishlab chiqaruvchilar va eksportyorlar faoliyatini har taraflama qo’llab-quvvatlovchi tizimlarni yanada takomillashtirish; viloyat iqtisodiyotining barcha jabxalarida raqobatbardosh maxsulotlarni ishlab chiqarishga mo’ljallangan halqaro standartlarni joriy etish. xorijiy mamlakatlar bilan zamonaviy texnologiyalarni standartlashtirish, metrologiya va sifatni sertifikatsiya qilish sohasida hamkorlik qilish ko’lamini yanada kengaytirish; halqaro standart talablariga mos ravishda sifat ustidan nazorat tizimini joriy etish; to’g’ridan-to’g’ri horijiy investitsiyalarni jalb etish va halqaro standartlarga javob beradigan hamda jahon bozorida raqobatbardosh bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarish maqsadida viloyatimizning turli hududlarida qo’shma korxonalar yaratilishini ta’minlash va ko’paytirish. Namangan viloyatining MDX mamlakatlari va ayniqsa qo’ shni davlatlar bilan savdo — iqtisodiy va moliyaviy hamkorliklarini yanada kuchaytirish; kichik va o’rta biznes sub’ektlari tashqi iqtisodiy faoliyati rivojlanishiga hamkorlik qilish; Halqaro transport kommunikatsiyalarini rivojlantirish orqali eksport tovarlarining transportda tashish xarajatlarini kamaytirish va h.k. |
