Mavzu: Toshkent iqtisodiy rayonida ishlab chiqaruvchi kuchlarining joylashish va rivojlanish xususiyatlari

2.3. Tashqi iqtisodiy faolyati.
Rayon iqtisodiy faoliyati. Rayon 100 dan ortiq uzoq va yaqin xorij mamlakatlari bilan savdo aloqalari olib boradi. Xorijga paxta, ipak, paxtachilik uchun zarur mashina va uskunalar, to`qimachilik mashinalari, kabel, ekskavatorlar, ko`tarma kranlar, elektr energiya, qorako`l terilari, rangli metal konsentratlari, ip va ipak gazlamalar, kanop va kanop mahsulotlari hamda meva jo`natiladi. Rayon ehtiyoji uchun yog`och, neft mahsulotlari, tabiiy gaz, turli xil sanoat mahsulotlari, mashina qismlari, keng iste`mol mollari keltiriladi. Ichki iqtisodiy aloqalarda avtomobil va qisman temiryo`l transportidan foydalaniladi. 
Toshkent iqtisodiy rayonida engil va oziq-ovqat sanoatiga karashli 120 dan ortik korxonalar mavjud. qishloq xo’jalik maxsulotlariga birlamchi qayta ishlov beradigan korxonalardan paxta tozalash va lub zavodlari xisoblanadi. Eng yirik paxta tozalash zavodlari Yangi yul, Pskent, Olimkent, Chinoz, Buka, Bekobod shaxarlarida joylashgan. 11ta lub zavodlarining barchasi Toshkent iqtisodiy rayonida joylashgan. Engil sanoatning eng yirik korxonalaridan-Toshkent tuqimachilik kombinati xisoblanadi. Toshkent, Chirchiq va Yangiyuldagi poyafzal fabrikalar, Toshkent kun-muyna zavodi va boshqalarni kursatish mukin. Oozik-ovkat sanoatining gusht-sut, o’simlik moyi ishlab chikarish, konserva, kandolat, un-non, sharob, pivo va alkogolsiz ichimliklar, sigaret fabrikalari rivojlangan. Gusht va gusht mausulotlari ishlab chiqarish Toshkent, Olmaliq, Angren, Bekobod, Chirchiq gusht kombinatlarida ishlab chikariladi. Yangiyul eg’ zavodida o’simlik egi ishlab chikariladi. Toshkent, Yangiyul meva konserva zavodlari ishlamokda. Toshkent va Yangiyulda kandolat zavodlari ishlamokda. Toshkent, Olmaliq, Kibrayda pivo maxsulotlari va alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish yulga kuyilgan. Toshkent iqtisodiy rayonida un tegirmon zavodlari Toshkent, Yangiyul, Oxangaron va boshqa shaxarlarda joylashgan. xalk istemol mollari Toshkent, Yangiyul va Olmaliqda mebel fabrikalari. Qishlok xo’jaligi. Toshkent iqtisodiy rayonida respublikada etishtiriladigan paxtaning 7,5%i, sholining 10,5% i, kartoshkaning 25,5% i, sabzavotning 23,9%ii, mevaning 10%i, uzumning 5,6% ini etkazib beradi. Yalpi ekin maydoni 343,8 ming gektar, shundan 301 ming gektari sugoriladigan erlardan iborat. Chorvachiligi - gusht, sut, qoramolchilikdan iborat. Bundan bu erda chuchkachilik, parrandachilik, echkichilik ham rivojlangan. Qoraboyir zotli otlar boqiladi. Pilla boqiladi. Suniy suv xavzalarida balik boqiladi. Transporti iqtisodiy rayonda transportning barcha turlari rivojlangan. Temir, xavo, avtomobil yullari tutashgan. Bundan tashkari quvur, elektron yullar rivojlangan. Shimoliy eki Toshkent sanoat rayoni, sharqiyAngren, Olmaliq sanoat rayonlaridir. Birinchi rayonga Toshkent, Chirchiq, Yangiyul sanoat tugunlari hamda Chorvok, Gazalkent, Pskent, Tuytepa, Chinoz, Olmazor, Keles, Bektemir kabi kichik va urta shaxarlar kiradi. Sanoat rayonida asosan ishlab beruvchi sanoat tarmoqlari rivojlangan. İkkinchi sanoat rayoni Angren, Olmaliq-asosan undiruvchi sanoat etakchi rol uynaydi. Bunga Oxangaron va Yangiobod kabi shaxarlar ham kiradi. Toshkent 2,1 mln kishi 1899yil. Kaspiy porti temiryuli bilan, 1906 yilda esa Orenburg-Toshkent temir yuli bilan boglandi. Toshkent shaxrida respublika sanoat korxonalari ishlab chikargan maxsulotning ¼ qismi ishlab chikariladi. Sanoatning asosini ogir sanoat tashqil kiladi. Bu erda traktorlar, qishloq xo’jalik mashinalari, tuqimachilik mashinalari, kabel maxsulotlari, samoletlar, ekskavatorlar, elektr kuprik kranlari, xilma-xil xalk istemol mollari ishlab chikaradi. Engil sanoat salmoki buyicha ikkinchi urinda turadi. Ozik ovkat sanoati uchinchi urinda turadi. Eng yirik madaniyat va fan markazi shaxarda 339 ta umumtalim, 38 ta urta maxsus ukuv yurti, 25 ta oliy ukuv yurti bor. Chirchiq - 159 ming aholi yashaydi. shaxarning eng yirik korxonalariga Chirchiq elektroximiya kombinati, kaprolaktam, utga chidamli kattik kotishmalar qishloq xo’jalik mashinalari uchun uskunalar, elektr transformatorlar, kompessorlar, Kimyosanoati uchun asbob uskunalar, temir beton maxsulotlari ishlab chikariladi. Yangiyulda 58 ming aholi yashaydi. Engil va Oziq-ovqat korxonalari kuprok joylashgan. Angren (133ming)kishi. kungir kumir kazib olinadi. Kumir asosan ochik usulda, qisman shaxta usulida uazib oli-nadi. Kumirni gazga aylantiruvchi "Podzemgaz" stantsiyasi ishlab turibdi va shu asosida Angren GRESi ishlaydi. shaxarda rezina texnika kombinati, tog-kon, asbob-uskunalar, avtomobillarni remont qilish, oltin boyitish fabrikasi, sopol kombinati, tsement zavodi, uysozlik kombinati, sut, non zavodlari mavjud. Olmaliq 116 ming kishi yashaydi. Olmaliq kon metallurgiya kombinati tarkibida bir necha konlar, boyitish fabrikalari, mis va rux zavodlari, oltin kuyish va sulfat kislota bor. Rudadan ajratilgan oltingugurt Olmaliq Kimyozavodida ishlatiladi. shaxarda Urta Osiyoda birinchi uy-ruzgor vositalari ishlab chikaradigan Kimyozavodi kurilgan. Zavod vanna,  xrustal, shisha, oyna kabibuyumlarni tozalaydigan mashina va texnik yuvish vositalari, elim, platmassa idishlari ishlab chikaradi. Ammofos ugit ishlab chikaradigan zavod joylashgan. O’zbekistonda eng yirk mebel fabrikasi, gilam fabrikasi, gusht, sut, non, pivo zavodlari mavjud. Oxangaron 32 ming kishi. Bu erda tsement, shifr kombinati, vanna, gaz plitalari, rakavena, chuyan quvur kabi xilma-xil sanitariya texnika maxsulotlari ishlab chikaradigan "Santexnit" zavodi bor. Bekobod 82 ming kishi. Metallurgiya kombinati bilan birgalikda, emallagan uy-ruzgor buyumlari ishlab chikaradigan tsex mavjud. Tsement zavodi temir beton konstruktsiyalar zavodi, paxta tozalash zavodi, tsement zavodlari uchun kerakli asbob uskunalar ishlab chikaradigan qurilish tamirlash zavodlari mavjud. 
Yoqilg`i-energetika-kimyo majmui ancha qudratli. Uning negizini elektroenergetika sanoati tashkil etadi. Mamlakatda ishlab chiqariladigan elektr energiyaning deyarli yarmi shu rayonda hosil qilinadi. Bu ko`rsatkichni rayondagi uchta qudratli IES hamda Chirchiq-Bo`zsuv gidroenergetika kaskadi ta`minlaydi. Toshkent IES to`la, Angren IES qisman gaz bilan, Yangi Angren IES esa mahalliy ko`mir bilan ishlaydi.
1930-1940-yillardan rayonda avtomobil yo'llari vujudga keldi, asfalt va tosh yo'llar qurildi. Katta O'zbek trakti (700 km) Toshkentni Termiz bilan bog'laydi. Toshkent-Angren-Qo'qon tog' yo'li qayta qurilib, jahon talablari darajasidagi xalqaro yo'lga aylantirildi. Toshkent-Chinoz-Guliston avtotrassasi mamlakatda birinchi darajali yo'l hisoblanadi. Toshkent-Angren, Toshkent-Chorvoq hamda Mirzacho'lni kesib o'tgan Sirdaryo-Jizzax temiryo'llarining ahamiyati katta.
Xulosa.
Hududiy mehnat taqsimoti ijtimoiy mehnat taqsimotining bir tomonidir. Agar ijtimoiy mehnat taqsimoti natijasida kishilarning kasb-hunari, nima bilan mashg'ul bo‘lishi (o‘qituvchi, muhandis, tabib, savdogar va h.k.) shakllansa, hududiy mehnat taqsimoti Iqtisodiy rayonlarning vujudga kelishiga, iqtisodiy makonning turlitumanligiga olib keladi. Hududiy mehnat taqsimotining doimiy «yo‘ldoshi» yoki uning ajralmas jihati ixtisoslashuvdir. Ammo ixtisoslashuv ham ijtimoiy va hududiy bo‘ladi. Bu yerda hududiy ixtisoslashuv nazarda tutiladiki, u turli joylarning ma'lum mahsulot ishlab chiqarishi bilan shug‘ullanishini anglatadi.
Ta'kidlash lozimki, ixtisoslashuv barcha narsa yoki mahsulotni ishlab chiqarish bilan belgilanmaydi. Uning uchun quyidagilar talab etiladi: — mazkur tarmoq mintaqa yoki milliy iqtisodiyot tarkibida salmoqli o'ringa ega bo‘lmog‘i lozim; — yaratilgan mahsulot mahalliy ehtiyojni to‘la qondirgan holda tovar sifatida bozorga chiqarilishi kerak; — ixtisoslashuv rayonlararo yoki mamlakatlararo tovar ayirboshlash, tashqi savdo aloqalarini taqozo etadi va h.k.


Foydalanilgan adabiyotlar.
1.Prezident Shavkat MirziyoyevNING “Bir makon, bir yo`l” loyihasi xalqaro forumida so‘zlagan nutqidan.
2. Abdullayev O. Iqtisodiy va sotsial geografiyaga kirish. O’quv dasturi. Namangan. Universitet. 2020.
3. J.A.Namozov. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya: shakllanishi, rivojlanishi va muammolariga oid ba’zi mulohazalar. Academic research in educational sciences. Toshkent 2021. 427-436-b