Mavzu: unix operatsion sistemasi va uning arxitekturasi. Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism

Himoya prinsipi.
UNIX operatsion sistemasi payda bo‘lishida ko‘pfoydalanuvchili operatsion sistemasi deb o‘ylanganligi uchun, har doim unda fayllar sistemasi fayliga turli foydalanuvchilar tomonidan bo‘ladigan murojatda avtorizatsiya muammosi bo‘lgan. Bunday avtorizatsiyalar faylga belgilangan huquqlar bo‘yicha foydalanuvchilarning murojat qila olish yoki olmasliklar haqidagi ma’lumotdir. UNIX da qo‘llanilgan murojat avtorizatsiyasi sxemasi shu qadar oddiy va qulay, shu bilan birga shu qadar kuchli hamdir.
Foydalanuvchi va foydalanuvchilar identifikatorlari.
UNIX da bajariladigan har bir prosess bilan foydalanuvchining real identifikatori (real user ID), foydalanuvchi amaldagi dentifikatori (effective user ID) va foydalanuvchinig saqdangan identifikatori (saved set ID) aloqa qiladi. Bu identifikatorlar faqat superfoydalanuvchi rejimida bajarilishi mumkin bo‘lgan setuid system chaqiruvi yordamida o‘rnatiladi.
Shunga o‘xshash, har bir prosess bilan foydalanuvchilar gruppasining uchta identifikatori aloqa qiladi read group ID, effective group ID va saved group ID. Bu identifikatorlar imtiyazli setgid system chaqiruvi bilan amalgam oshiriladi.
Foydalanuvchi sistemaga kirishida Login programmasi foydalanuvchi sistemada ro‘yxatdan o‘ganligini va to‘g‘ri parolni (agar u o‘rnatilgan bo‘lsa) bilishini tekshirib ko‘radi.
Tarmoq hamkorligining bazaviy mexanizmlari.
UNIX tarmoq operatsion sistemasidir. Lekin bir vaqtda operatsion sistemaning bir nechta variantlarining borligi sababli bir qancha alternativ mexanizmlar paydo bo‘lgan va har birining o‘zining yutuq va kamchiliklari mavjud. Ancha standartlashtirilgan UNIX System V variantida bu mexanizmda ba’zi qoidalar kiritilgan.

4. 
   Patoklar (Streams).
   

UNIX ningdastlabki versiyalarida aloqa vositalari “simvolli” kiritish – chiqarishga asoslangan. Chunki apparatli asos modemlar va terminallar bo‘lgan. Bunday qurilmalar nisbatan sekinroq bo‘lganliklari uchun dastlabki versiyalarda dasturiy ta’minotning effektivligi haqida alohida ahamiyat berish talab qilingan.Keyinroq sistemada ancha taraqqiy yetgan qurilmalar, protokollar, operatsion rejimlar va boshqalarni qo‘llab quvvatlash imkoniyati paydo bo‘ldi. Lekin oldingi programmali muhit imkoniyatlari cheklangan “simvolli” kiritish – chiqarishga asoslangan.

Ko‘psathli TCP/IP (US Defense Advanced Research Project Agency’s Transmission Control Protocol/Internet Protocol), SNA (IBM’s System Network Architecture), OSI (Open System Internetworking), X.25 va boshqa tarmoq protokollarining paydo bo‘lishi bilan tushinarli bo‘ldiki, UNIX opratsion sistemasida ko‘psathli protokollarga asoslangan ba’zi bir tarmoq muhiti tashkil yetishning asoslari talab qilinadi. Bu masalani yechish uchun bir qancha deyarli bir xil imkoniyatlarga yega bo‘lgan mexanizmlar ishlab chiqilgan.
UNIX operatsion sistemasida umumiy muammo shudan iborat bo‘lganki, rivijlanmagan kiritish – chiqarish podsistemasi har bir yangi qurilma qo‘shilganda sistemaga yangi drayverni qo‘shish va proektlash masalasining hal yetilishini talab qilgan.
Yangi drayverda talab qilingan funksiya qismlariga yega bo‘lgan programma kodi bo‘lsa ham, koddan foydalanish imkoni bo‘lmagan. Kommunikatsion protokollar va qurilmalar drayverlari uchun modulli va qulay imkoniyatlarni ta’minlovchi patoklar mexanizmini davom ettirgan va realizatsiya qilgan AT&T kompaniyasi bu muammoni hal yetgan. Patoklar birinchi marta Dennis Rich tomonidan 1984 – yilda realizatsiya qilingan va UNIX System V Release 3 ning Networking Support Facilities paketiga qo‘shilgan.
UNIX System V Release 3 da patoklar mavjud simvolli kiritish – chiqarish realizatsiyasining asosi sifatida qo‘shilgan. Release 4 da yesa, patoklar realizatsiyasida qurilmalar drayverlari interfeysi (DDI – Device Driver Interface) hamda yadro va drayverlarning o‘zaro interfeysi (DKI – Device Kernel Interface) kiritilgan. Istalgan boshqa qurilma drayverlari singari patok drayveri fayllar sistemasidagi maxsus fayl sifatida taqdim yetiladi va open, close, read, write va ioctl standart operatsiyalar nabori qo‘llaniladi.