Мавзу VIII. Халқаро туризм бозорида трансмиллий компаниялар

Дунёнинг энг йирик меҳмонхона консорциумлари

Консорциумлар	Штаб-квартиранинг жойлашган жойи	Номерлар сони, мингта	Отеллар сони, бирлик.
Ютел Инернешнл	Буюк британия	1368	6576
Анасази Трэвел Рисурсиз	АҚШ	211	955
Лексингтон Сервайсиз Корпорейшн	АҚШ	200	1500
ДЖАЛ Уорлд Хоутелз	Япония	151	365
ВИП Инернешнл Корпорейшн	Канада	150	1198
Супранейшнл Хоутелз	Буюк британия	124	650
Кейтель	Испания	90	660
Лидинг Хоутелз оф Уорлд	АҚШ	89	310
Отуза-Евростарс-Фамилиа Хоутелз	Испания	70	892
Ложи де Франс	Франция	67	3710

8.3 Туристик ТМК ларнинг миллий иқтисодиётга таъсири

• ТМК ларни қабул қилувчи мамлакатлар иқтисодиётига таъсири. ХХ асрнинг 80-йиллардан бошлаб туристик ТМК ларнинг иқтисодий муаммоларга таъсири олимлар диққат марказида турибди. Ғарбда унинг турли тамонлари ёритилган, кўплаб илмий ишлар эълон қилинган. ТМК ларни қабул қилувчи мамлакатлар иқтисодиётига таъсири чуқур тадқиқ қилинган. Бу борада утахассислар бешта асосий масалани ажратиб кўрсатишади:
• ТМК ларнинг туристик бозор устидан назорати, яъни қабул қилувчи мамлакатларда туризмни ривожлантириш ва унинг алоҳида секторлари таркиби устидан назорат;
• туристик оқимлар устидан назорат;
• туристик маҳсулотларга трансферт нархлар ташкил этиш;
• халқаро туризмдан хорижга оқиб келаётган даромадлар;
• импорт қилувчи мамлакатлар иқтисодиётига ТМК ларнинг технологик таъсири.

ТМК ларни ташаббус бўйича жалб этиш кўп ҳолларда қабул қилувчи мамлакатлардан чиқади. Бунда маҳаллий компаниялар қатнашмайди, ёки улар зарур етарли ресурсларга эга бўлишаолмайди. Филиппин, Индонезия, Покистон, Шри-Ланка ҳукуматлари хорижий инвесторларга нафақат солиқ имтиёзлари беряпти, балки уларни импорт ускуналари механизм ва материаллар учун пошлина тўлашдан озод қиляптилар. Туристик секторда ТМК ларнинг пайдо бўлиши айниқса суст ривожланган давлатларда маҳаллий туристик бозор ва туризм индустирияси ривожланиши таркиби устидан ички назоратни кучайтиришга олиб келяпти.

• ТМК ларни ташаббус бўйича жалб этиш кўп ҳолларда қабул қилувчи мамлакатлардан чиқади. Бунда маҳаллий компаниялар қатнашмайди, ёки улар зарур етарли ресурсларга эга бўлишаолмайди. Филиппин, Индонезия, Покистон, Шри-Ланка ҳукуматлари хорижий инвесторларга нафақат солиқ имтиёзлари беряпти, балки уларни импорт ускуналари механизм ва материаллар учун пошлина тўлашдан озод қиляптилар. Туристик секторда ТМК ларнинг пайдо бўлиши айниқса суст ривожланган давлатларда маҳаллий туристик бозор ва туризм индустирияси ривожланиши таркиби устидан ички назоратни кучайтиришга олиб келяпти.
• Халқаро ҳаво йўлларида унчалик ката бўлмаган мамлакатларда хизмат кўрсатувчи чет эл авиа компаниялари бу бозорга чиқишда бошқа, ҳоҳ у чет эллик бўлсин, ҳоҳ у миллий бўлсин, бошқаларга туристик хизмат қилиши мумкин.Улар ўзининг монополиясини ўрнатишга интилади. Бу ҳамма вақт ҳам қабул қилувчи мамлакатлар манфаатларига мос келавермайди. Айрим давлатлар туристик компаниялар билан шартнома тузиб, масалан Франциянинг «Ўрта ер денгизи клуби» ёки Америка меҳмонхоналари занжири билан, нафақат рақобатни чегаралайдилар, балки иқтисодий тараққиёт йўналишларини тинглашдан маҳрум бўладилар.