Мавзу: Ўзбек халқ афсона ва ривоятларини қиёсан ўрганиш

Афсоналарнинг келиб чиқиш асослари (генезиси)

• Афсоналар мифлардан кейинги стадиал босқичда пайдо бўлганлиги сабабли уларда ғаройиблик, сеҳр-жодуга йўғрилган мотивлар сақланиб қолган.
• Афсонанинг пайдо бўлиши ва ривожланишида ривоятнинг ҳам ўрни бор.

Афсонанинг мифдан фарқи

• Мифларда, асосан, оламнинг яратилиши ва тузилиши, тангрилар, маъбудлар, илоҳий кучлар ҳақида ҳикоя қилинади. Уларда, асосан, эзгулик ва ёвузлик кучлари ўртасидаги кураш ифода этилади. Самовий жисмларнинг пайдо бўлиши, ҳаракатланиши, одамнинг яратилиши тўғрисида сўз юритилади.

Афсонанинг миф билан ўхшашлиги

• шаклан ихчам бўлиши ва кўпинча информатив характер касб этиши,
• таркибида мифологик сюжет элементлари, мифологик тимсоллар, хаёлий қаҳрамонлар образи учраши.

Афсонанинг эртакка ўхшашлиги

• Сеҳр-жоду кучли бўлади.
• Афсонанинг кўпгина мотивлари ва образлари эртакларда ҳам учрайди.
• Сюжетида саргузашт ва муболағали тасвирга алоҳида ўрин берилади.
• Афсоналарда тарихий воқеа ва тарихий шахслар эртакларга хос услубда тилсимланади.

Афсонанинг эртакдан фарқи

• Афсоналар эртакларга қараганда ҳажман кичикроқ ва ихчамроқ бўлади.
• Эртаклар каби “Бир бор экан...” тарзидаги анъанавий бошланма ва киришга эга эмас.
• Ҳар доим яхшилик билан тугайвермайди.
• Маиший эртаклар ҳаётий уйдирмага асосланади, сюжетида сеҳр-жоду учрамайди.

Афсонанинг ривоятга ўхшашлиги

• Мазмуний йўналиши,
• шакли,
• ижро тартиби жиҳатидан жуда ўхшашдир.
• Ҳар иккаласи ўтмишда бўлиб ўтган эпизодик воқеалар, у ёки бу жойларнинг номларини изоҳлаш ёхуд улкан шахслар ҳаётидан муайян воқеалар тўғрисида хабар бериш мақсадида ҳикоя қилинади.

Ривоят нима?

• Ҳаётий воқеликни ҳаётий уйдирмалар орқали баён этадиган, бирор маълумот ҳақида тингловчига хабар бериш мақсадида ҳикоя қилинадиган оғзаки насрий асарлар ривоят дейилади.