Mavzuning maqsadi

Fermentlarning xususiyatlari: mikrob hujayrasida o‘tadigan jarayonlar 
fermentlarning aktivligiga bog‘liqdir. Fermentlar suv, tuz, kislota va ishqor 
eritmalarida eriydi. Ular oqsil kompleksi, kristallsimon va eritmaning tubiga 
tushadi. Fermektlar ikki gruppaga bo‘linadi: 
1. Bir komponentli — faqat oqsildan iborat. 
2. Ikki komponentli — oqsil tashuvchi, prostetik yoki aktiv gruppadan iborat. 
Oqsil tashuvchi apoferment va aktiv gruppasi koferment (koenzima) nomini olgan. 
Alohida oqsil tashuvchi va prostetik gruppalari fermentning xususiyatlariga ega 
emas, ammo birlashganda fermentlarning xususiyatlariga egadir. 
Fermenglarning umumiy xususiyatlari: 1) spesifikligi (maxsus ta’sir etishligi). 
Fermentlar 
faqat 
maxsus 
ximiyaviy 
birlashmalarga 
yoki 
ximiyaviy 
birdashmalarning gruppalariga ta’sir etadi. Masalan, laktaza fermenti fakat sut 
shakarini (laktozani), ureaza esa mochevinani parchalaydi va hokazo. 
2) fermentlarning katalitik aktivligi kam miqdorda bo‘ladi. Masalan, 1 g 

---

amilaza 1 t kraxmalni parchalashi mumkin. 1 g ximozin esa 12 t sutni ivitadi. 
3) termolobilligi — fermentlar isitishda tezda parchalanadi. Masalan, 50 — 60 
daraja issiqda fermentlar o‘zining aktivligini pasaytiradi. 80 darajada esa 
aktivligini yo‘qotadi, 100 darajada esa to‘la parchalanadi. Fermentlarning aktivligi 
30 — 50 darajada yaxshi o‘tadi, hayvonlardagi fermentlar esa 37 — 40 darajada 
aktiv bo‘ladi. 
4) ta’siri ma’lum rN muxitda o‘tadi. Masalan, pepsin rNning 1,5 — 2,5, 
tripsin — 7,8 — 8, 7, katalaza va ureazalar esa rNning 7-muhitida yaxshi ta’sir 
etadi. 
5) reaksiyalarning oxiri o‘zgarmaydi va hosil bo‘lgan mahsulotlarning 
tarkibiga kirmaydi. 
Fermentlarning klassifikatsiyasi. Hozir 1000 dan ortiq fermentlar mavjud. 
Hamma fermentlar oltita sinfga bo‘lingan. Bular: 
1. Oksidoreduktizalar; 2. Transferaza; 3. Gidrolaza; 4. Liaza; 5. Izomeraza; 6. 
Ligaza yoki sintetaza sinflari. 
Oksidoreduktazalar — oksidlab tiklash fermentlari. Bu gruppaga kiruvchi 
fermentlar hujayraning nafas olish jarayonida vodorod va kislorod tashishii 
aktivlashtiradi. Ular 180 dan ziyodroq fermentlarni tashkil etadi. 
Transferaza tashuvchi fermentlardir. Bu fermentlar 170 dan ziyodroq. 
Gidrolaza — gidroliz reaksiyani tezlatadi. Bu ferment murakkab moddalarni 
oddiy moddalarga parchalab, suv molekulani qo‘shadi. Bularga 180 dan ziyodroq 
fermentlar kiradi. 
Liazalar murakkab organik birikmalarnn chuqurroq parchalaydi. Bu 
fermentlar siifi 90 dan ziyodroq. Bularga karboksi-laza va aldegid-liaza (aldolaza) 
fermentlari kiradi. 
Izomerazalar — molekulada vodorodni harakatlantirib, ko‘chishga yordam 
beradi. Ularning moddalar almashinishida ahamiyati katta. 
Ligaza yoki sintetaza — pirofosfor bog‘lanishining buzilishi hisobiga oddiy 
birikmalar murakkab birikmalarning sintezlashini tezlashtiradi. Bu sinfdagi 
fermentlar 40 dan ziyodroq. 
Vodorod bakteriyalari sifatli oqsyl siptezlash xususiyatiga ega bo‘lganligi 
uchup kosmik kemalardagi muxit uchun muhim ahamiyatga ega. Fotoreduksiyani 
oltnngugurtni oksidlovchi yashil va qirmizi rang bakteriyalar amalga oshiradi. 
Bular N23 ii o‘zlashtirib, uni yorug‘lik epergiyasi hisobiga oksidlaydi. 
Haqiqiy fotosiptez protsessini, ya’ni N
2
O va SO
2
dan organik modda hosil 
qilish va yorug‘lik energiyasidan foydalanib oz miqdorda kislorod ajratish 
prossssini tuban o‘simliklardan yashil suvo‘tlar va sodda hayvonlardan yashil 
evglena amalga oshiradi. 
Ba’zi bakteriyalar organizmdan tashqarida uchramaydi. Masalan, difteriya 
tayoqchasi, zaxm kasalliginiig spiroxetasi va boshqalar keyingilari parazit va 
saprofit holda yashay oladi. Masalan, kuydirgi yarasini vujudga keltiruvchi Vas. 
ap1gas15 sun’iy oziq muhitida saprofmt kabi yaxshi o‘sadi. Ba’zi vakillari 
masalan, sellyulozani parchalovchilar qaerda sellyuloza bo‘lsa, o‘sha yerda 
uchraydi. Bakteriyalarni o‘stirish uchup maxsus oziq muhiti kerak. Saprofit 

---

mikroorganizmlar uchun go‘shtpeptonjelatinli va go‘shtpeptonagarli substratdan 
foydalaniladi. 
Mikroorgannzmlarning uglerod bilan oziqlanishi. Uglerod manbalariga ko‘ra, 
mikroorganizmlar 
avtotrof, 
ya’ni 
uglerodni 
anorganik 
moddalardan 
o‘zlashtiruvchilarga 
va 
gsterotrof, 
ya’ni 
uglerodni 
organik 
holda 
o‘zlashtiruvchilarga bo‘linadi. Turli shakarlar, spirtlar, organik.kislotalar, 
uglsvodorodlar bular uchun asosiy oziq manbai bo‘ladi. Eng yaxshi oziq tarkibida 
oksidlangan SN
2
ONSNONSON gruppalari bo‘lgan uglerod manbalaridir, shuning 
uchun bunday gruppalarga ega bo‘lgai glissrin, mannit, shayarlar va bir qator 
organik kislotalar eng yaxshi oziq manbai xisoblanadi. Chumoli kislota (NSOON) 
va shovul kislota (SOONSOON) faqat ba’zi mikroorganizmlar tomonidan 
o‘zlashtiriladi, xolos. Ayrim baytsriyalar, masalan, AzregdShiz Iauiz parafin yoki 
yog‘ kislotalarni o‘zlashtira oladi.