Maxsus, kasb-hunar ta’limi

ganligidan kelib chiqqan bo‘lib, uglerod va suvdan tashkil
topgan degan ma’noni bildiradi. Uglevodlarni keyinchalik tekshirish bu nomning aniq emasligini ko‘rsatdi. Birinchidan, tarkibi bu formulaga javob bermaydigan uglevodlar topildi. Ikkinchidan, shunday birikmalar borki (formaldegid CH₂O,
sirka kislota C₂H₄O₂), tarkibi C_n(H₂O)_m umumiy formulaga to‘g‘ri kelsa ham, xususiyatlari jihatidan uglevodlardan farq
qiladi.
Uglevodlarni ularning tuzilishiga ko‘ra monosaxaridlar, disaxaridlar va polisaxaridlarga ajratish mumkin.
Gidrolizlanmaydigan va oddiy uglevodlarga ajralmaydigan uglevodlar monosaxaridlar deyiladi. Bu moddalardan ko‘pchi- ligining tarkibi umumiy C_nH_2nO_n formulaga mos keladi, ya’ni
ularda uglerod atomlarining soni kislorod atomlarining soniga
teng.
Birmuncha oddiy uglevodlar hosil qilish bilan gidroliz- lanadigan uglevodlar polisaxaridlar deyiladi. Bu moddalardan ko‘pchiligining tarkibi umumiy C_mH_2nO_n formulaga mos kela-
di, ya’ni ularda uglerod atomlarining soni kislorod atomlari
soniga teng emas. Polisaxaridlar, o‘z navbatida, shakarsimon polisaxaridlar (disaxaridlar) va shakarsimon bo‘lmagan polisa- xaridlarga bo‘linadi. Saxaroza va maltoza shakarsimon polisaxa- ridlarga, kraxmal va selluloza esa shakarsimon bo‘lmagan polisaxaridlarga misoldir.
Gidrolizlanganda ikkita monosaxarid zvenolariga parchala- nadigan uglevodlarga disaxaridlar deb aytiladi.
Uglevodlar klassifikatsiyasini umumiy holda quyidagi sxema tarzida tasvirlash mumkin:





Riboza


Maltoza

Monosaxaridlar kimyoviy jihatdan poligidroksialdegidlar va poligidroksiketonlar bo‘lib, ular molekulasi uchun shoxlan- magan uglerod zanjiri xususiyatlidir. Aldegid gruppa saqlaydi- gan monosaxaridlar aldozalar deb atalsa, keton gruppa saq- lagan monosaxaridlar ketozalar deb ataladi. „-oza“ qo‘shim- chasi hamma monosaxaridlarning nomi uchun xosdir. Aldo-

zalarning eng muhim vakili — glukoza, ketozalarniki — fruktozadir:


CHO CH₂OH C = O
CH₂OH CH₂OH
D-glukoza D-fruktoza
Monosaxaridlar uglerod zanjirining uzunligi (uchtadan o‘ntagacha) uglerod atomiga qarab trioza, tetroza, pentoza, geksoza, geptoza va boshqalarga bo‘linadi. Molekulasida uchta uglerod saqlagan aldotriozaga misol qilib glitserin aldegid CH₂OH—CHOH—CHO ni, ketotriozaga misol qilib esa digidroksiaseton CH₂—CO—CH₂OH ni ko‘rsatish mumkin.
Demak, glitserin aldegid va digidroksiasetonni monosa-
xaridlarning eng oddiy namoyandalari deb qarash mumkin. Monosaxaridlardan pentoza va geksozalar tabiatda eng ko‘p tarqalgan va muhim ahamiyatga ega. Shunday qilib, monosa- xaridlar oksogruppaning tabiati va zanjirining uzunligiga qarab tasnif qilinar ekan.