Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Organik birikmalarning nomlanishi va klassifikatsiyasi

Organik moddalarning nomlanishi. Tarixiy (empirik yoki trvial) nomenklatura turli organik birikmalarning tabiatda nimadan olinishini, ularning xossalarini, rangini yoki tashqi ko‘rinishini tasvirlovchi tasodifan nomlanish tarixiy nomen- klatura bo‘lib qolgan. Masalan, malvindan olingan organik modda — malvin deb ataladi; metan, etan, propan va butan ham tarixiy nom bilan yuritiladi va hokazo.
Ratsional nomenklatura („Ratsional“ so‘zi lotincha bo‘lib,
„ratio“ — idrok demakdir). Bu nomenklaturaga asosan, hamma to‘yingan uglevodorodlar metanning hosilasi deb qaraladi. Uglevodorodlarni ratsional nomenklatura bilan atash uchun avvalo eng ko‘p uglerod atomlari bilan bog‘langan uglerod atomi aniqlanadi va unga birikkan radikallarning nomiga metan so‘zi qo‘shib aytiladi. Masalan:

H CH₃—C—CH₂—CH₃
CH₃
dimetiletilmetan
CH₃ CH₃—C—CH₃
CH₃
tetrametilmetan

H
CH₃—CH—C—CH₂—CH₃ CH₃
metildietilmetan
CH₃ CH₃
CH—C—CH
CH₂ CH₃
CH₃ CH₃

dietildiizopropilmetan
Ratsional nomenklaturada organik birikmaning necha xil radikallardan tuzilganligi aniqlanadi. Ammo gomologik qatorda uglerod atomlari soni ortishi bilan izomerlar sonining ortishi ularni ratsional nomenklatura bilan atashni murakkablashtirdi. Ba’zida bir xil modda turlicha nomga ega bo‘lib qoladi. Shuning uchun hamma organik birikmalarni bir xil sistemada atash

uchun nomenklatura talab qilindi. Bu talabni qondiruvchi nomenklatura jeneva nomenklaturasidir.