Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Izomeriya. Organik moddalarning xossalari faqat ularning tarkibigagina emas, balki molekulada atomlarning o‘zaro birikish tartibiga ham bog‘liq. Masalan, etil spirt (vino spirti) bilan dimetil efirning tarkibi bitta empirik formula C₂H₆O
bilan ifodalanadi, lekin ularning xossalari turlicha: etil
spirtning qaynash temperaturasi 78,3°C bo‘lgan suyuqlik, dimetil efir esa 23,6°C da suyuqlikka aylanadigan gaz.
Tarkibi va molekular massasi bir xil, lekin moleku- lalarining tuzilishi har xil, shu sababli xossalari ham turlicha bo‘lgan moddalar izomerlar deyiladi.
Organik kimyoning rivojlanish jarayonida izomeriya tushunchasi chuqurlashib, fazoviy kimyo tasavvurlari hisobiga

6. 
   ^{— Kimyo} 97
   

yangi mazmun bilan boyidi. Hozirgi vaqtda izomerlar deb, tarkibi bir xil, ammo ularning fazoda joylashishi bilan farqlanadigan birikmalarga aytiladi. Shu ta’rifga ko‘ra izomerlar ikkita asosiy gruppaga bo‘linadi: tuzilish izomerlari va fazoviy izomerlar.
Tuzilish izomerlari kimyoviy tuzilishi bilan o‘zaro farqla- nadi, shuning uchun ular tuzilish izomerlari deb ataladi. Butan va izobutan, 1-pentan va siklopentan tuzilish izomer- lariga misol bo‘ladi:

^C4^H10
CH₃ — CH₂ — CH₂ — CH₃
n- butan
CH₃ — CH — CH₃
|
CH

3
izobutan
C₅H₁₀ CH₃ — CH₂ — CH₂ — CH = CH₂
1- penten
H₂C CH₂ H₂C CH₂
CH₂
siklopentan

n- butan va izobutan bir xil molekular formula C₄H₁₀ ga ega, ulardagi kimyoviy bog‘ning tabiati (- bog‘lar) ham bir, biroq atomlar orasidagi bog‘larning ketma-ketligi bilan farq-

lanadi. 1- pentan va siklopentanlarning tarkibi bir xil C₅H₁₀, ammo ular ham atomlararo bog‘larning ketma-ketligi, ham bog‘larning tabiati bilan farqlanadi.
Tuzilish izomerlari, o‘z navbatida, qator gruppalarga bo‘linadi:

1.