Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Olinishi. 1. Asetilen sanoatda va laboratoriyada kalsiy kar- bidga suv ta’sir ettirib yoki tabiiy gazlarni (masalan, metan- ni) yuqori temperaturada piroliz qilib olinadi:
C  C + 2H₂O  HC  CH + Ca(OH)₂
asetilen
Ca
kalsiy karbid
1500°C
2CH₄   HC  CH + 3H₂
2. To‘yingan uglevodorodlarning digalogenli hosilalariga, ya’ni visinal (galogen atomlari ikki qo‘shni atomlarga birik- kan) va geminal (ikkala galogen atomi bitta uglerod atomiga birikkan) galogenli hosilalariga o‘yuvchi ishqorlarning spirtdagi eritmasi yoki natriy amid ta’sir ettirilganda asetilen qatoridagi uglevodorodlari olinadi:

  
spirt
CH₂Br—CH₂Br + 2NaOH HC CH + 2NaBr + H₂O

CH —CH —CBr —CH
+ 2NaOH
spirt_

3 2 2 3
 CH₃—C  C—CH₃ + 2NaBr + H₂O

Visinal digalogenli hosilalarning o‘zi olefinlarga galogen ta’sir ettirib, geminal digalogenli hosilalar esa aldegid yoki ketonlarga fosfor galogenidlarini ta’sir ettirib olinadi:

CH₂ = CH₂ + Br₂  CH₂Br—CH₂Br CH₃—CH₂—CHO + PBr₅  CH₃—CH₂—CHBr₂ + POBr₃
CH₃—CH₂—CO—CH₃+PBr₅CH₃—CH₂—CBr₂—CH₃+ POBr₃
Fizik xossalari. Asetilen qatoridagi uglevodorodlardan molekulasida uglerod atomlari ikkitadan to‘rttagacha bo‘lganlari gaz, C₅ dan C₁₅ gachasi suyuqlik, C₁₆ dan yuqorisi esa qattiq
moddalardir. Ularning qaynash temperaturasi, suyuqlanish
temperaturasi va zichligi to‘yingan hamda to‘yinmagan uglevo- dorodlarning gomologik qatoridagi kabi o‘zgaradi. Ammo molekuladagi uchlamchi bog‘ning holati qaynash tempera- turasiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, 1-butin 8,5°C da qaynasa, 2-butin 27°C da qaynaydi (9.1-jadval). Bularga to‘g‘ri keladigan butan va butilenlar esa oddiy sharoitda gaz holatda bo‘ladi (9.5-jadval).
9.5-jadval